Chemicy, fizycy, lekarze, czyli nobliści ze Śląska

Historia Śląska pełna jest wybitnych jednostek, które jednak przez lata nie miały wstępu do pocztu polskich noblistów w szkolnych podręcznikach. Na szczęście postrzeganie tego tematu się zmienia, a wiedza o śląskich laureatach przestaje być wiedzą tajemną i wstydliwą.

- Sposób postrzegania noblistów ze Śląska i pomijanie tego tematu w nauczaniu, wynika z dziedzictwa wyniesionego z czasów PRL - mówi Maciej Droń z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Faktem jest, że dopiero po 1989 roku możliwe stały się działania mające na celu włączenia ich postaci do regionalnej pamięci historycznej.

- Jeśli policzymy noblistów ze względu np. na miejsce urodzenia, to okazuje się, że jesteśmy potęgą - dodaje.

Śląscy laureaci Nagród Nobla są dowodem na bogactwo kulturowe powstałe w trakcie historycznej zawieruchy w wyniku przenikania się różnych narodów, języków i religii. - Historia noblistów ze Śląska jest odzwierciedleniem historii tego regionu. Kiedy pojawiła się Nagroda Nobla, Śląsk był niemiecki - mówi dr Henryk Mercik, chorzowski kurator zabytków. - Nie powinniśmy jednak udawać, że ci ludzie nie istnieli tylko dlatego, że urodzili się w takim, a nie innym okresie historycznym - dodaje.

Lubił luksus, drogie cygara i przesiadywanie w kinie

Otto Stern urodził się w żydowskiej kupieckiej rodzinie w 1888 roku w Żorach. W 1906 r. podjął studia na Uniwersytecie Wrocławskim. Prace badawcze prowadził już przed wojną, ale na dobre "wsiąkł" w naukę po 1918 roku. Wtedy to, pod wpływem Maxa Borna (wybitnego matematyka i fizyka z Dolnego Śląska) zajął się fizyką eksperymentalną. Born mówił, że Stern był "największym fizykiem eksperymentatorem naszych czasów".

Pracował na uniwersytetach w Rostocku i Hamburgu, w 1934 r., jako uczony pochodzenia żydowskiego, został zmuszony do opuszczenia kraju. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie zaangażował się w pracę nad budową broni atomowej - projektu Manhattan. W 1944 roku - po czteroletniej wojennej przerwie - Komitet Noblowski przyznał swoje trofea i ogłosił go laureatem nagrody z fizyki za 1943 rok. Zmarł w 1969 r.

Stern był zaprzeczeniem stereotypu szalonego naukowca, niezwracającego uwagi na dobra doczesne. - Stern był barwną postacią. Żył zgodnie z maksymą "wino, kobiety i śpiew" - mówi dr Piotr Greiner, z Uniwersytetu Śląskiego, autor publikacji poświęconych śląskim noblistom. Lubił luksus, drogie cygara i przesiadywanie w kinach. I właśnie w kinie doczekał swoich dni. Zmarł podczas jednego z seansów.

Marzyła o odwiedzeniu Katowic. Nie udało się

Maria Goeppert-Mayer urodziła się w 1906 r. w Katowicach w protestanckiej rodzinie lekarskiej. Jednak Katowice opuściła już trzy lata później, gdy jej ojciec został profesorem w katedrze pediatrii uniwersytetu w Getyndze. W tym mieście upłynęło jej dzieciństwo i młodość. Tu też studiowała, najpierw matematykę, a później fizykę. W 1930 roku wyszła za mąż i przeniosła się do Stanów Zjednoczonych. Tam, po kilku latach poświęconych na wychowanie dwójki dzieci, zaangażowała się, podobnie jak Stern, do projektu Manhattan.

Po ataku atomowym na Hiroszimę i Nagasaki, zmieniła jednak "front" i zaangażowała się w powołanie Komisji Energii Atomowej, która miała za zadanie pokojowe wykorzystanie energii atomowej.

Po wojnie pracowała nad teorią powłokowej struktury jądra atomowego. I właśnie za "odkrycia dotyczące struktury powłokowej jądra atomowego" otrzymała w 1963 roku Nagrodę Nobla z fizyki. Była drugą - po Marii Skłodowskiej-Curie - kobietą laureatką tego wyróżnienia.

W 1967 r. noblistka przyjechała do Warszawy w związku z obchodami 100-lecia urodzin Marii Skłodowskiej-Curie. Zapytana wtedy przez sekretarza naukowego Polskiej Akademii Nauk, prof. Henryka Jabłońskiego, czy ma jakieś szczególne życzenia, odparła bez namysłu: Chcę zobaczyć Katowice. Niestety, swojego rodzinnego miasta nie odwiedziła.

Chociaż opuściła Śląsk w trzecim roku życia i nigdy już tam nie powróciła, zajmowała się m.in. pomocą dla śląskich uchodźców w USA po II wojnie światowej oraz wspierała organizację Górnoślązaków w Pensylwanii - World Association of Upper Silesians.

Typowy Ślązak. Zdradzał go akcent i sposób bycia

Kurt Alder przyszedł na świat na początku XX wieku w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Tam też spędził dzieciństwo i młodość. W 1922 roku zaczął studia chemiczne na uniwersytecie w Berlinie, skąd wkrótce przeniósł się do Kilonii.

- Alder był odbierany przez Niemców jako typowy Ślązak. Zdradzał go akcent i sposób bycia - mówi dr Piotr Greiner.

Podczas pobytu w Kilonii poznał wybitnego uczonego, Otto Dielsa, z którym w roku 1928 odkrył syntezę dienową. To odkrycie kilkanaście lat później przyniosło mu Nagrodę Nobla.

Dzięki odkryciu syntezy Dielsa-Aldera możliwa stała się produkcja różnych substancji, m.in. witaminy K, leków, syntetycznych barwników, produktów do wyrobu tworzyw sztucznych oraz środków owadobójczych.

Od połowy lat 50. chorował na serce, co jak sam przyznawał, zawdzięczał nadmiernej eksploatacji własnego organizmu. Alder całe życie pozostawał kawalerem, dopiero kilka miesięcy przed śmiercią ożenił się ze swoją - jakbyśmy dziś powiedzieli - wieloletnią partnerką, Gertrudą Bitzer. Zmarł w 1958 roku.

Wyjaśnił nam tajemnice cholesterolu i miażdżycy

Kolejny noblista ze Śląska, Konrad Bloch, urodził się w 1912 roku w Nysie w żydowskiej rodzinie. Studiował chemię na politechnice w Monachium.

Nagonka antysemicka po przejęciu władzy w Niemczech przez nazistów przeszkodziła mu w budowaniu kariery naukowej i zmusiła do szukania schronienia poza granicami.

Dzięki staraniom swego mentora Hansa Fischera otrzymał posadę w Szwajcarii, a później w Stanach Zjednoczonych, gdzie wykładał kolejno na uniwersytetach Columbia, Chicago i Harvard. W pracy naukowej skupił się na syntezie cholesterolu.
Zdaniem dr. Piotra Greinera, Bloch czuł się związany z Ameryką. - Kiedy w połowie lat 90. prowadziłem z Blochem korespondencję, napisałem do niego po niemiecku. Odpowiedź przyszła w języku angielskim - mówi Greiner. - Myślę, że była to manifestacja odcięcia się od niemieckiego pochodzenia - dodaje.

W 1964 roku Bloch otrzymał Nagrodę Nobla z medycyny i fizjologii, za odkrycia wyjaśniające powstawanie cholesterolu w organizmie. Dzięki pracy Blocha możliwe stało się zrozumienie skutków powstawania miażdżycy. Poza pracą naukową lubił jeździć na nartach, grać w tenisa i słuchać muzyki. Po przejściu na emeryturę wydał ostatnią pracę zatytułowaną "Blondynki w malarstwie weneckim, pancernik i inne eseje z biochemii". Opublikował ją w 1994 roku. Zmarł w październiku 2000 roku.

Z terenem obecnych polskich województw: dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego czyli historycznym Śląskiem, związanych było dwunastu noblistów.
Najprawdopodobniej nie ma takiego drugiego regionu w Europie, który wydałby na świat w opisywanych przez nas czasach tak dużej liczby laureatów Nagrody Nobla. Na przełomie XIX i XX w. Śląsk był najbogatszym regionem Niemiec, co skutkowało m.in. rozwojem nauk fizyko-chemicznych.

Do tej pory Nagrodami Nobla, w kategoriach chemii, fizyki, medycyny lub fizjologii, ekonomii oraz literatury zostało wyróżnionych dwunastu Ślązaków, w tym ośmiu urodzonych na Dolnym Śląsku. Poza wymienionymi w tekście obok to:
Paul Ehrlich, Gerhart J.R. Hauptmann, Fritz Haber, Friedrich Bergius, Max Born, Hans Georg Dehmelt, Reinhard Selten, Günter Blobel.

*Ślązak Roku 2013 już wybrany! Poznajcie zwycięzców DUŻO ZDJĘĆ
*Koniec dramatu 32-letniej Małgosi Komorowskiej z Jastrzębia. Odzyska zdrowie?
*Niesamowity rekord prędkości Pendolino w Polsce 291 km/h ZDJĘCIA + WIDEO
*Wojak Boxing Night RELACJA+ZDJĘCIA Jonak i Kołodziej zwyciężają!