Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Słownik śląskich słówek i wyrażeń gwarowych [SŁOWNIK ŚLĄSKI P-S]

Marcin Zasada
Słownik śląskich słówek i wyrażeń gwarowych - dziś część szósta od "P" do "S". Opracowany przez Piotra Mikołajczyka. Śląskie słówka przetłumaczone w publikacji pochodzą z regionu rybnicko-wodzisławskiego.

KLIKNIJ I SPRAWDŹ KONIECZNIE:
SŁOWNIK ŚLĄSKI

Zawsze sądziliśmy, że polityka na Śląsku inna od Warszawskiej. Nie zawsze lepsza, ale na pewno inna. I jeszcze jedno - prawdziwej polityki już nie ma. Bo i na co ona komu, skoro mamy elektryczność.

Skonsternowanym tą osobliwą narracją, spieszymy z wyjaśnieniem: polityka to po śląsku długi kij z małym knotem i lejkiem do zapalania i gaszenia świec w kościele. Takie językowe delikatesy znajdziecie Państwo w dzisiejszej, szóstej cześci słownika godki przygotowanego przez Piotra Mikołajczyka. Oto wyrazy na litery "P", "R" i "S".

Gdy kilka miesięcy temu ruszyliśmy z akcją poszukiwania zaginionych, wychodzących z użycia śląskich wyrazów, pan Piotr skontaktował się z naszą redakcją i wyznał, że od dawna sam stara się katalogować przemijającą śląszczyznę. Słownik, który samodzielnie opracował, zawiera prawie 3 tysiące słów i wyrażeń, wiele charakterystycznych głównie dla rybnicko-wodzisławskiej części regionu (Mikołajczyk mieszka w Pszowie), wiele takich, które dziś rzadko można usłyszeć na śląskich ulicach.

Śląskie słowa gromadził i spisywał przez kilka lat razem z kilkupokoleniową rodziną. Pomocą służyły mu nawet ponad 80-letnia mama i teściowa, szczególnie jeśli chodzi o pochodzenie niektórych wyrazów z języka niemieckiego.

Miłej lektury. Po niej nikt nam nie wmówi, że śląski nie jest śpiewny niczym hawajskie dialekty (Tuwim się kłania). "Pöłrzitek" na przykład. Piękne słowo.

P
podzimki, bodzimki - truskawki;
poganka - kasza gryczana;
pojakimu - po jakiemu, dlaczego;
pojeść - zjeść, najeść się; pojedzöny - syty, najedzony;
pojszodek, pojszczodek - środek; na pojszodku - w środku;
pojrzeć, zajrzeć - zerknąć, zobaczyć; Pojrzi na to, czy möm to dobre;
pokolyni - pokolenie;
pokroć - pokroić; pokrej tyn wörzt na placki;
pokrziwa - pokrzywa; pokrziwy sie dowo pilyntöm;
pokuśnyć, podrabnyć - przyspieszyć np. kroku;
poleku - pomału; poleku ida już do döm, bo sie ćmi;
policaj, policmajster - policjant; policyjo - policja;
polityka - długi kij z małym knotem i lejkiem do zapalania i gaszenia świec w kościele;
polstrowany - wyściełany np. stołek, naramiennik w damskiej bluzce itp.;
połednica - w ludowości niedobra baba, strzyga, robiąca wszystkim na złość;
połednie - południe; w połednie zwöniöm w kościele i dycki je łobiod;
połowica - połowa czegoś, ale też żona; moja połowica dzisiej mo babski comber;
pomali - wolniej; godej pomali, bo cie nie rozumia;
pomyślönek - pomysł, zamysł, myślenie;
po prowdzie - po prawdzie, naprawdę;
poprowka - poprawiny np. drugi dzień wesela, komunii itp.;
po pröżnicy - po próżnicy, daremnie;
po ptokach - późno, nie na czasie, po wszystkim;
poprznioł - uparciuch, maruda, ale i ktoś kto robi na przekór;
pora - kilka; dej mi pora jabek na abfelmus;
poradzić - umieć, potrafić; poradzisz to zrobić, czy ci möm pömöc?
poramby - na opak, głównie podczas ubierania się; mosz tyn cwiter poramby;
portmana, portmanyj, portmanej - portmonetka;
porzönd - ciągle; porzond mi sie styrkosz - ciągle mi się wtykasz;
posiote - posiane np. warzywa, zboże; mom posiote i teraz moga dychnyć;
pospołu - bez wyróżnień, razem;
posprzyk - w poprzek; möj mały dycko lygo w łöżku na posprzyk;
posuć - posypać; posypka - kruszonka nejlepszo je na maśle na kołocz;
poszczykać - pokroić np. kartofle w zupie, kluski na talerzu;
potek, potka - chrzestny,chrzestna;
po widoku, po jasnoku - zanim będzie ciemno;
powrösło - cienka wiązka słomy służąca do wiązania snopów zboża;
powstańce - powstańcy;
powyciyrać - umyć (w domyśle głównie podłogę);
pozdać sie - wydawać się; to tak ni ma rychtyk, to mi sie yno pozdało;
pozłötka - sreberko, folia aluminiowa; czekulady zawijajöm w pozłötka;
pozór, dać pozór, miarkować - uważać;
pöć - choć, pójdź;
pöda - pójdę;
pöłek, pöłka - połowa, pół litra;
pöłföntek - pół funta - 0,25 kg np. masła; tyn twöj je niejadek i wyglöndo jak pöłföntek
pöłlitrzok - garnek półlitrowy;
pöłrzitko, pöłrzitek - półdupek, pośladek; römbnył żech na lodzie i mie pöłrzitko boli;
pömp, borg - kredyt, pożyczka; wziön na pömp - wziął na kredyt, na kreskę;
pön - pan; jak sie zrobi z chłopa pön, to mu nie poradzi dioboł söm;
Pön Böczek - Pan Bóg; Chrystus; Pön Böczka te chachary przibiyli do krziża;
pönć - pielgrzymka, np. do sanktuarium;
pönknyć - posunąć; pönkni sie konsek - posuń się trochę;
pra - potwierdzenie swojej wypowiedzi np. pra, że möm piykno ta kiecka?
praje - prawie, na przekór;praje tam pöda - prawie tam pójdę;
prać kogoś - bić; robić prani - prać bieliznę, pościel;
pragliwy - skąpy, dusigrosz;
prask - ciżba, tłok; we kryzysie, jak ciepli kawa, to był istny prask;
prasknyć - uderzyć, upaść; jak cie praskna bez pysk, to bydziesz cicho;
prawić - gadać, mówić, opowiadać; co to prawisz? - co mówisz?
prawie mieć - mieć rację; mosz prawie, że tak godosz;
prawoki - grzyby prawdziwki, borowiki;
prażönki - małe placuszki z ciasta chlebowego lub z kartofli, rodzaj chipsów;
preswörzt, precwörzt - salceson;
procesyjo - procesja;
prowda - prawda; prawie - racja, mosz prawie - masz rację, prawić - godać;
prosiynta - świnie, małe prosiaki; prosiok, prosia, gusik-świnia;
pruszek - proszek (z czeskiego) - na terenach przygranicznych;
pryk - stary dziad;
prykol - byle jakie łóżko;
pryndzy - prędzej, ale i wcześnie; byda tam pryndzy; ić pryndzy, podrabni;
przeca, dyć - przecież; przeca to nie przistoi, tak sie wyrychlać;
przeciepować - przerzucać, ale też przypominać, wyrzucać komuś złe uczynki;
przedbiyżki - wyścigi; na przedbiyżki lecieli do starki po bömböny;
przedni - na przedzie, pierwszy; np. przedni plac - pierwsze miejsce;
przed sia - przed siebie; ida przed sia, kaj mie łoczy poniesöm;
przedowaczka, handlyrka - sprzedawczyni; przedować - sprzedawać;
przekop - w górnictwie podziemny poziomy chodnik drążony przez warstwy skał;
przekopać - przeszukać, przekopać; przekopoł żech cały szrank i nie znod żech tego;
przepadzitek, przepadzity - zachłanny, łakomczuch;
przetwiyrać sie - chodzić tam i z powrotem; nie przetwiyrej sie, bo puszczosz zima;
przi - obok; sömsiadki klachajöm przi płocie;
przibadać - przyzwyczaić się; przibadoł żeś już do tych nowych galot;
przichlybić sie - podlizywać się, przychlebić się; przichlybek - przylepek, lizus;
przidać sie - być potrzebny; weź paryzol, bo ci sie przido;
przidawek - dodatek; na torgu dycki dajöm na przydawek;
przidöm - przyjdą; ciotka przidöm do nas na łodpust;
prziflancować - uderzyć np. w pysk;
przigrzoć - odgrzać np. kartofle do wodziönki, ale też uderzyć;
prziść - przyjść, ale w powiedzeniu: prziść na krziwe pyski - pokłócić się;
przikopa, przipopa, rant - rów;
przikora - przekora;
przinależne - przynależny np. deputat węglowy górnikom;
prziżynić sie - wżenić się do rodziny; Jorguś prziżyniył sie do Pytliköw;
przeca - przecież; przeca dobrze wiysz, że do pokrziw sie nie wlazuje po bosoku;
przoć, przonie, przoci - kochać, kochanie; ale jo ci przaja - ja cię kocham;
przociel - krewny, rodzina, powinowaty;
przodek - przód; np. na przodku procesyje pudöm łebki - na czele pójdą mali;
przodzi - wpierw, najpierw; przodzi puda do starki, a potym do ciotki;
psińco - nic; jak bydziesz wyrobioł, to psico dostaniesz;
puc - tynk; pucować - tynkować, ale też czyścić lub zjadać - aleś wszystko spucowoł z tego talyrza;
puciynka - puszka; np. na tyj, abo na maszkety;
pucpapiör - papier ścierny;
puczyć - gnieść np. tytka, ale też mieć niestrawność; popuczyć - zgnieść; puczy mie dycki po grochu i po ciaper-kapuście;
puding- budyń;
puda - pójdę; pudymy - pójdziemy; pudymy już do döm- pójdziemy już do domu;
pukel - garb, plecy; skocz mi na pukel - w powiedzeniu: możesz mnie gdzieś;
puket - bukiet; moja na geburstag dostała piykny puket różöw;
puklaty - garbaty; pukeltasza - tornister;
puknyć - pęknąć np. ze złości, z zazdrości;
pulok - siusiak;
pultać sie - brudzić się;
pultki - byle jakie jedzenie lub resztki, ale też łzy;
pultok - indyk, ale też flejtuch;pultoczka -indyczka;
pulty - gołębie; - od pultanio po dachu(brudzenia);
pupynsztuba ( z niem.) - domek dla lalek;
purt - stary zgryźliwy, uciążliwy dla otoczenia;
purtnyć, drzistnyć - puścić bąka, zanieczyścić powietrze;
putnia, puciynka - puszka, pudełko; w powiedzeniu: staro putnia - zgryźliwa stara baba
ptok - ptak lub umysł po zadku; mosz ptoka - jesteś głupi, ale też mieć hobby;
pylać, pylnyć się - lecieć, pobiec szybko;
pyndala, byndala - pedał rowerowy;
pyndzel - pędzel; pyndzlować - robić coś pędzlem; starki pyndzlowały kark naftöm;
pyndziałek - poniedziałek;
pyndzyjo - emerytura; briftreger prziniesie mi dzisiok pyndzyjo i ci wröca - dług;
pyrlik - młotek o obustronnym obuchu, przeważnie stosowany w górnictwie;
pyrsk - toast "na zdrowie", cześć na "do widzenia";
pyrskać - pryskać;
pyrtać - popychać, pyrtnyć - popchnąć;
pyrtek - maluch, popularnie nazywany mały synek;
pyrszczy - mży; dzisiej łod rana pryszczy i ni moga wiyszać pranio;
pysk, pyszczysko - twarz; dostać po pysku;
pywnica - piwnica;

R
rabarber - roślina rabarbar;
rabs - kraść, chodzić na rabs - głównie na ogródki coś podwędzić;
rachować - liczyć; uczyły mie rechtory rachować;
radiski - rzodkiewki;
radzi - zadowoleni, lubiani; starko radzi mocie tego wnuka? Dziecka rade maszkety;
rafijok - wóz z obręczami metalowymi na drewnianych kołach; balöniok - na gumowych kołach;
raja - szereg, kolejka po coś; stowej do tej raje i odrachuj - stań do szeregu i odlicz;
rajbetka - narzędzie murarskie do równania tynku - zacierka;
rajbka - jedna z powierzchni na pudełku do potarcia zapałki;
rajcować - głośno się zachowywać, wymądrzać się;
rajcula - lubiąca rządzić, przemądrzalska;
rajfa - obręcz - głównie na drewnianych kołach;
rajfeszlos - zamek błyskawiczny (z niem.);
rajmatyka, rejmatyka, rymatyka - reumatyzm;
rajn - dalej, do środka (z niem.);
rajtar - półokrągłe zakończenie styku dachówek;
rajter - jeździec konny (z niem.); rajtować - jechać konno wierzchem;
rajza - podróż ( z niem.); rajzować - podróżować; rajzyntasza - walizka, torba podróżna;
rajzyfiber - gorączka, podekscytowanie przed podróżą (z niem.);
rant - brzeg, rów przydrożny;tak długo cykali, aż do rantu wjechali;
ranymszo - poranna msza;
ranżyrować - wykręcać np. pojazdem, kluczyć, błądzić;
raszpla - pilnik do drewna, fajla - do metalu; ;
ratka - noga od świni; ratki biere sie na galet;
raus - precz, wynocha, odejdź (z niem.); jeześ za möndry, pudziesz z Polski raus;
rauzyrować - łazić bez celu, chodząc - przeszkadzać;
raziyraparat - maszynka do golenia (z niem.);
römbnyć, röbnönć - uderzyć, ale też ukraść czy zdenerwować; römbła mie ta godka;
recht - racja, mieć recht (z niem.);
rechtör - nauczyciel; rechtorka-nauczycielka;
reksamwald - przemądrzalec, "ważniak", zarozumialec, osoba lubiąca rządzić;
rewiyr - chorobowe, zwolnienie lekarskie;
reż - żyto;
richtig, rychtyk - naprawdę, rzeczywiście; rychtyk tak to bydzie;
ring - kółko, obręcz;
robotny - pracowity; ale tyn twöj ziynć je robotny;
roczek - rok, ale też uroczyście obchodzone pierwsze urodziny - głównie na Śląsku;
roczniok - jednoroczne dziecko;
rod - zadowolony, ale też lubić; jo je rod - jestem zadowolony; łoni bardzi radzi lato - oni bardziej lubią lato; jo rada maszkety - lubię smakołyki;
rojber - psotnik, urwis; rojbrować - psocić;
rok - spódnica lub też rok; faltenrok - spódnica fałdowana;
rola - włosy zawinięte w rolkę na czubku głowy - głównie u małych dzieci;
rolada - zawijany kawałek mięsa wołowego lub wieprzowego w środku z kawałkiem paska boczku i ogórka;
rolszuły - wrotki;
rolwaga - platforma transportowa na kołach;
rowniok - równy wiekiem, z tego samego rocznika;
rowno - równo; stanyć rowno z ptokami - wstać bardzo wcześnie;
roz - pewnego razu, jeden raz;
rozdziyłka - rozdzielanie np. weselnego kołocza, przydziałowych rzeczy, deputatu;
rozkroczöny - rozkraczony;
rozlajerowany - rozregulowany, rozkręcony, popsuty;
rozpolöny - mający gorączkę, rozpalony np. piekarnik; rozpol piekarok!;
roztomańte, roztomajte - rozmaite; roztomańcie - rozmaicie;
roztomiło, roztomiyło - ukochana, najmilejsza;
roztopiyrzać sie, roztopyrczać się - rozpychać się, szarogęsić się;
rozważować - myśleć, rozmyślać, zastanawiać się;
rozwiönzły - źle wychowany, rozwydrzony;
rozyndla - kwiat doniczkowy; starki dowały rozyndla do ucha jak bolało - na gazie;
rożygnyć, rożnyć - oświecić np. światło lub rozpalić ogień;
röma, römka - rama, ramka lub wisząca półka;
römpelkamer - rupieciarnia (z niem.);
römpla, waszbret - metalowa lub drewniana tarka do prania;
römplować - prać na römpli lub wyprawiać brewerie, psocić, jeździć bez celu;
römraj - nieporządek lub zwada, zrobić haja;
rönczka - obsadka do mocowania stalówki - pióra piszącego atramentem, tuszem;
rułka - rurka; chłopski koło musi być z rułköm - męski rower musi być z rurką;
rufijok - łobuz, psotnik, wiercipięta;
rugzak - plecak (z niem.);
ruła - rura lub piekarnik; ale też ktoś mo ruła - człowiek powolny, flegmatyk;
rust - rdza; zaruściały - zardzewiały;
Rusy - Rosjanie, ale też rusy - karaluchy, prusaki;
rybiorz - wędkarz;
rychtować - szykować, przygotowywać; "Już koferek piyknie rychtowany";
rychtyk, richtig - naprawdę;
ryczeć - wrzeszczeć, płakać; ryczypysk - człowiek kłótliwy, pyskaty;
ryczka - mały stołeczek, taborecik, przeważnie prostokątny bez oparcia;
ryć sie - rozpychać się, wtrącać się; ryjesz sie jak Żyd do spowiedzi; jak wesz do strupa;
ryjok - ryjek świni lub twarz; dostaniesz w tyn ryjok;
rykol - beksa, wrzaszczek;
rylka, sztychöwka - szpadel ogrodniczy; ryć grzöndki - kopać grządki, ale szpadlem;
ryma - katar; ryma lyczöno - tydzień, a nie lyczöno - siedym dni;
ryneröwa - rower wyścigowy;
rynki - ręce; weź te rynki, bo ci ich uwali - bo ci je urwie;
rynkow - rękaw;
rypnyć - uderzyć, upaść, przewrócić się;
ryszawy - rudy; godajöm, że kożdy ryszawy je fałszywy - ale tak yno godajöm;
rzać sie - śmiać się (wym. r-z osobno);
rzazać, rzezać - rżnąć, ucinać, ale też rzaznyć - uderzyć;
rzegotać - dużo mówić, gadać;
rzeknyć - powiedzieć, opowiedzieć;
rzić, rzyć - tyłek, dupa;
rzodki - rzadki; ta malta mosz za rzodko - dosuj piosku;
rzöndki - grzędy, grządki; kartofle sie sadzi we rzöndkach i potym sie ich objyżdżo;
rzöndki - paski, rowki; downi były modne pöńczochy rzöndkowane;
rzykać - modlić się; rzykaczka - dewotka;

S
sagi - goły, na golasa; po sagu locöm yno małe dziecka;
sak, nec - siatka;
sam, tukej - tu, tutaj; pödź sam i dzierż mi to;
sanitarka - karetka pogotowia; sanityjter - sanitariusz (z niem.);
schnyć - schnąć; ta posztrajchowano ławka nie chce schnyć;
schröniać, schraniać - sprzątać, schować; schraniej te graczki i idzież spać!
seblyc sie - rozebrać się, zdjąć okrycie; seblecz se mantel - zdejm płaszcz;
sebuć sie - zdjąć buty; na Śląsku goście zawsze zdejmowali buty w mieszkaniu - szanowano w ten sposób robotę gospodyni;
serwać - zerwać; serwi mi te jabka z tego ströma, bo już je staro;
sfurgnyć - spaść np. ze ströma, z koła;
siedym - liczebnik siedem; siedymset - siedemset;
siedza - siedzę; pociś sie trocha, bo siedza na jednym półżitku;
sieknyć - uderzyć, poczuć ostry ból, ale i przewrócić sie; coś mie siekło w krziżu;
siekocz - ostro zakończony młotek ślusarski do cięcia drutów lub ząb siekacz;
sikowka - sikawka;
sioć - siać; zasioty, łobsioty - zasiany, obsiany; latoś trzi morgi łobsioł żech rżöm;
siömpi, gimzi - siąpi deszcz;
siupnyć se - usiąść sobie; mały siupnył se na topek; siupnył we klasie na drugi rok;
siuśka, siksa, smarkata - nastoletnia dziewczyna, podlotek;
siyła - siła, moc; tyn motör möm na siyła;
siyń - sień;
siyrotki - kwiatki bratki;
sjyżdżać - zjeżdżać;
skarbnik, skarbek - duch podziemi pilnujący skarbów - węgla, srebra itp.;
skiebzić, kiebzić - zepsuć, psuć; ta pogoda była tako piykno i sie skiebziyła;
skirsz, skyrsz - z powodu; to samo co skuli;
skludzać - sprowadzać;
sknyra - sknera, skąpiec;
skopyrlić - zwarzyć; mlyko było nieświyrze i sie przi warzyniu skopyrlyło;
skörzica - cynamon;
skörzok - coś ze skóry np. piłka, ale też grzyb krowiak;
skrzöntny - marudny, zmierzły; tyn twöj łebek je dzisioj ale skrzöntny;
skuli, skwuli - z powodu;
skuplować - złączyć, połączyć;
skyrknyć sie - skurczyć się; kotlet przi pieczyniu dycki sie skyrknie;
słańdać sie - chodzić bez celu; słańdosz sie jak smröd po galotach;
słazić - schodzić;
słepać - pić zachłannie; wysłepać - wypić;
słömiönka - koszyk ze słomy do formowania bochenków chleba w domowym wypieku;
smand - dym; smandzić - dymić, ale też kurzyć papierosy; juzaś smandzisz przi dzieckach;
smarzönka - jajecznica; nojlepszo je na boczku;
smolić to wszystko - zostawić w spokoju, olać to, ale też nabrudzić - nasmolić;
smyczyć - nieść, raczej ciężko; wysmyczyć - wynieść;

Kolejna, siódma część słownika śląskich słówek i wyrażeń gwarowych już jutro w "Dzienniku Zachodnim".


*Regionalna lista płac. Sprawdź, ile zarabiają [ZAROBKI OD 100 ZŁ DO 1 MLN ZŁ]
*Kuchenne Rewolucje w Tychach: Dom Bawarski Tychy Magdy Gessler [ZDJĘCIA + WIDEO]
*Najpiękniejsze polskie kolędy [POSŁUCHAJ i WYBIERZ]
*Najlepsze prezenty na święta Bożego Narodzenia [ZOBACZ ZDJĘCIA]

Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!