Hair

nasza ocena *****
USA, 1979, musical, reż. Miloš Forman, wyst. John Savage, Treat Williams

Gdy w 1979 roku musical "Hair" zadebiutował na dużym ekranie, nie zrobił furory mimo przychylnej oceny krytyki i nominacji do Cezara oraz Złotego Globu za najlepszy film i dla nowej gwiazdy - Treata Williamsa. Bynajmniej nie dlatego, że był swobodną adaptacją musicalu wystawianego na Broadwayu od blisko dekady.

Sztuka napisana przez Gerome Ragni i Jamesa Rado była reakcją na rewolucję dzieci kwiatów, przemiany obyczajowe w Ameryce i protesty przeciwko wojnie w Wietnamie. Niewygodna tematyka, polityczny kontekst utrudniał przeniesienie broadwayowskiego musicalu na duży ekran. Dopiero gdy Amerykanie skupili swoją uwagę na aferze Watergate, hasła pokoju, miłości i tolerancji przebrzmiały, a hippisi zaczęli robić kariery, ekranowa adaptacja "Hair" otrzymała zielone światło.

W krzesełku reżysera zasiadł Miloš Forman, który zdążył już podbić Hollywood obsypanym Oscarami "Lotem nad kukułczym gniazdem". Forman, bardzo wcześnie osierocony przez rodziców, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym w Auschwitz, wyemigrował do USA w 1968 roku, po inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Policyjny reżim komunistycznej władzy odcisnął jednak piętno na twórczości Formana, który jest wrażliwy na kwestie moralności, wolności i zachowania własnej indywidualności, co widać bardzo wyraźnie w "Hair". Tym bardziej, że wersja filmowa różni się znacznie od oryginalnej sztuki teatralnej.

Jest 1969 rok. Syn farmera Claude Bukowski zamierza wstąpić do armii i walczyć w Wietnamie. Zanim stanie przed komisją wojskową, robi przystanek w Nowym Jorku. W Central Parku przypadkowo spotyka młodych hippisów, a wśród nich George’a Bergera. Zafascynowany stylem życia nowych znajomych spędza z nimi trzy niezwykłe dni. Jakiś czas później nowojorscy przyjaciele przemierzają setki kilometrów, by spotkać się z Claudem w jego jednostce. Niestety zostają odprawieni z kwitkiem. Niezrażeni obmyślają plan, dzięki któremu wyciągają Claude’a z wojska.

W wersji filmowej nie tylko przearanżowano piosenki pochodzące ze sztuki, zmieniono kolejność ich wykonywania i postacie, które je śpiewają, ale nawet wprowadzono zmiany w głównym wątku. W sztuce Claude od początku był hippisem, który wstąpił do armii i trafił do Wietnamu.

Zmiany sprawiły, że finał rozśpiewanego, barwnego, emanującego energią i młodzieńczym luzem widowiska jest tym bardziej wstrząsający, a głos protestu przeciwko wojnie - jeszcze bardziej przejmujący. Dlatego przy całej swojej lekkości i uroku, "Hair" pozostaje cierpkim obrazkiem chłopców posyłanych na wojnę i płacących najwyższą ofiarę, by inni w spokoju mogli galopować po parku, jeździć do szkoły pięknym samochodem i urządzać wystawne bale. Do tego obrazkiem wciąż aktualnym, bo choć pacyfistyczny ruch zamilkł i daje o sobie znać od wielkiego dzwonu (jak choćby przy okazji inwazji USA na Irak), to młodzi mężczyźni patriotycznie zmotywowani lub zwyczajnie kuszeni możliwością zarobku i szybkiego awansu, wciąż ponoszą ofiarę. Może nie giną w dżungli i wracają do bliskich, ale nigdy tacy sami, o czym najlepiej świadczy oparty na faktach dramat "W dolinie Elah" (2007) Paula Haggisa czy utrzymana w paradokumentalnym charakterze "Bitwa o Irak" (2007) Nicka Broomfielda. Tyle że nikt nie ma jeszcze śmiałości śpiewać o tym w musicalu. Może za dziesięć lat, gdy temat nie będzie tak świeży. Pytanie tylko czy zrobi to wówczas na widzach wrażenie. "Hair" nie zrobił…