Operacja Dunaj

nasza ocena ****
Polska/Czechy, 2009, komedia reż. Jacek Głomb, wyst. Maciej Stuhr, Zbigniew Zamachowski, Eva Holubova

Dawno temu żołnierze Vietcongu, chcąc ukarać mieszkaców pewnej wietnamskich wioski za kolaborację z Amerykanami, zabili ich świętego… słonia. Jankesi obiecali, że w ciągu pięciu dni, które zostały do rytualnego obrzędu zlokalizują nowego Trąbalskiego i dostarczą go do wioski. Niezbędny okazał się spadochron. Więcej na ten temat w komedii "Operacja słoń" w reżyserii Simona Wincera (1995). Jak ten prawdziwy, mało znany epizod z wojny w Wietnamie ma się do filmu "Operacja Dunaj" Jacka Głomba?

W 1968 roku, kiedy grupka skruszonych amerykańskich żołnierzy szukała czterotonowego pupila dla pokrzywdzonych wieśniaków, w Czechosłowacji podczas inwazji wojsk Układu Warszawskiego zaginął wysłużony polski czołg T-34 pieszczotliwie zwany "Biedroneczką". Oba wydarzenia w kontekście tragicznych wydarzeń podkreślają absurd wojennej rzeczywistości. I tak jak Amerykanie z Wietnamczykami u Wincera, tak Polacy z Czechami u Głomba po koszmarnym początku bratają się w miłosnym uścisku i pokazują ludzkie oblicze wojny.
Scenariusz filmu powstał na podstawie sztuki, która trzy lata temu miała premierę w Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy. Wyreżyserował ją Jacek Głomb. Tą samą historią reżyser teatralny rozpoczyna flirt z kinem.

Punktem wyjścia jest "biedroneczkowy epizod", ale dalsze losy załogi to fikcja. Gdy podczas inwazji na Czechosłowację podejrzliwy sierżant Edek, jego naiwny, socjalistycznie zmotywowany siostrzeniec Jaś, przymusowo wcielony do wojska, rozkochany w czeskiej kuchni i poezji student Florian oraz cwany kobieciarz kapral Romek gubią drogę, nieszczęśliwie "parkują" w samym środku czeskiej gospody. "Biedroneczka" ani drgnie. Czesi nie kryją niechęci do Polaków, ale z czasem między sąsiadami tworzy się osobliwa więź.

Reżyserowi należą się brawa. Nie dlatego, że popełnił arcydzieło - bo takiego nie zrobił. I nie dlatego, że nakręcił pierwszy polski film fabularny o inwazji wojsk Układu na Czechosłowację. Ale ponieważ łączy, a nie dzieli narody przez pokazanie absurdów wojennej rzeczywistości, uwikłanie nieświadomych ludzi w paskudne układy oraz wyśmianie górnolotnych frazesów socjalistycznych dygnitarzy. Nie sączy jadu, nie wbija kija w mrowisko.

Dzięki komedii oswaja z tematem tabu, bolesnym szczególnie dla Czechów. Znamienne, że u Głomba pojawiają się czescy aktorzy, w tym Jiři Menzel. Reżyser nagrodzonego Oscarem filmu "Pociągi pod specjalnym nadzorem" został opiekunem artystycznym "Operacji Dunaj". Oprócz niego występują Eva Holubová, Jaroslav Dušek, Boleslav Polivka i Marta Issova. Wśród naszych są Maciej Stuhr, Przemysław Bluszcz, Zbigniew Zamachowski i Tomasz Kot.

Lata praktyki sprawiły, że czescy aktorzy znakomicie opanowali sztukę poruszania się w lekkiej formie, wymagającej dystansu, pewnej subtelności i autoironii. W efekcie ich puszczanie oka do widza nieraz bawi lepiej niż dosłowność gry Polaków i ich rubaszny dowcip. Widać taki był pomysł zarysowania postaci: niejednoznacznych Czechów i polskich żołnierzy, z których każdy reprezentuje jedną narodową przywarę. Ale żadna to ujma na honorze, bo powstała niegłupia rozrywka, na której bez groźby moralnego kaca mogą bawić się narody.