1939: zmierzch zagłębiowskich synagog [HISTORIA DZ]

b]HISTORIA ŚLĄSKA I REGIONU W DZIENNIKU ZACHODNIM [SENSACYJNE FAKTY, NIEZWYKŁE ZDJĘCIA][/b]

Podstawowa wiedza o wydarzeniach września 1939 roku obejmuje wkroczenie do Polski wojsk niemieckich i radzieckich, wojnę obronną i zajęcie kraju przez dwóch okupantów. Zagłębie z racji bliskości przedwojennej granicy polsko-niemieckiej było jednym z pierwszych regionów zajętych przez Niemców. Jeszcze 2 września polskie samoloty startując z pól w rejonie Klimontowa zdołały zbombardować Gliwice i Mikołów, ale już dwa dni później Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza i Będzin zostały zajęte przez oddziały niemieckie. Oznaczało to koniec ustalonego przed dziesiątkami lat porządku świata związanego ze współistnieniem tu ludności polskiej i żydowskiej.

- Zaraz po swoim wkroczeniu Niemcy powołali okupacyjny zarząd wojskowy, który wydał prawa działające przeciwko Żydom. Mężczyzn narodowości żydowskiej uwięziono w piwnicach Urzędu Miejskiego i na terenie dawnej przędzalni przy ul. 1 Maja. Doszło też do egzekucji Żydów, których pochowano najprawdopodobniej na cmentarzu w Milowicach przy ul. Stalowej - mówi Grzegorz Onyszko, historyk z Muzeum Zagłębia w Będzinie.

Cztery dni po wkroczeniu wojsk okupacyjnych Niemcy postanowili zniszczyć funkcjonujące tutaj synagogi. To samo kilka dni wcześniej zrobili z bożnicami m.in. w Katowicach i Mysłowicach.

8 września 1939 roku przypadał w sobotę. W synagodze u podnóża Góry Zamkowej w Będzinie modliło się ponad stu Żydów. Wiele wskazuje na to, że moment ten Niemcy wybrali z premedytacją.

- Dość spory budynek został otoczony przez wojsko. Wtedy Niemcy podpalili synagogę. Gdy Żydzi zaczęli uciekać, wojsko zaczęło strzelać. Uratowali się tylko ci, którzy zdołali przebiec na teren kościoła parafialnego pw. św. Trójcy - mówi Grzegorz Onyszko.
Bramę dla Żydów otworzył ówczesny proboszcz tej parafii ksiądz Mieczysław Zawadzki, po latach odznaczony medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. On też zostawił potomnym opis zniszczenia synagogi, który zawarł w księgach parafialnych.
Razem z synagogą spłonęła też dzielnica żydowska u podnóża zamku. Przetrwała tylko położona tuż nad Czarną Przemszą mykwa, którą rozebrano niedługo po wojnie. Historia z Będzina dzień później powtórzyła się w Sosnowcu. Tutaj tzw. Wielką Synagogę przy ul. Dekerta 14 podpalono już jednak bez ludzi.

b]HISTORIA ŚLĄSKA I REGIONU W DZIENNIKU ZACHODNIM [SENSACYJNE FAKTY, NIEZWYKŁE ZDJĘCIA][/b]
- Po spaleniu Niemcy nakazali gminie żydowskiej rozebrać pozostałości synagogi - mówi Grzegorz Onyszko.

Synagoga powstała w latach 1894-1896 i była odpowiedzią na wzrastającą liczbę ludności żydowskiej w stolicy Zagłębia Dąbrowskiego. Miała piękne kute drzwi i równie ładną bimę, czyli specjalne podwyższenie w centrum synagogi. Plac po rozebranej bożnicy ogrodzono. Dzisiaj funkcjonuje tam targowisko.

Synagoga przy ul. Dekerta nie była jednak jedyną w Sosnowcu. We wrześniu 1939 roku spalona została również synagoga przy ul. Floriańskiej na Pogoni oraz przy ul. Wiejskiej na Starym Sosnowcu (dzisiaj ulica Matki Teresy Kierocińskiej). Po tej pierwszej został pusty zaśmiecony plac (pozostałości rozebrano w 1948 roku), lokalizację tej drugiej trudno dzisiaj ustalić z uwagi na wyburzenia z lat 70. i powstanie osiedla Piastów. O niej zresztą wiadomo dziś najmniej ze wszystkich. Po wojnie rozebrano również synagogę w Modrzejowie, który przez wiele lat był typowym prowincjonalnym miasteczkiem z przewagą ludności żydowskiej. Do dzisiaj pamiątką po synagodze jest tutaj nazwa ulicy biegnącej wzdłuż torów tramwajowych - Bóżnicza.

Synagogi wybudowano także w innych miastach Zagłębia: w Czeladzi, Dąbrowie Górniczej, Olkuszu czy Zawierciu. Wszystkie zostały zamknięte we wrześniu 1939 roku. Z tych czterech spalono tylko olkuską.

Synagogę w Czeladzi rozebrali pod lufami niemieckich karabinów sami Żydzi spędzeni tu przez okupanta. Wojnę przetrwała synagoga w Dąbrowie Górniczej. Po 1945 r. mieścił się tutaj warsztat i magazyn. Jej lokalizacja - skrzyżowanie ulicy Chopina i Okrzei - dziś już... nie istnieje, bo to środek wielkiego osiedla mieszkaniowego. W opłakanym stanie są resztki dawnej synagogi w Zawierciu. Jedyną zaś zagłębiowską synagogą, która zachowała się do dnia dzisiejszego, jest ta w Sławkowie. Budynek przy ul. Biskupiej 10 jest dzisiaj własnością prywatną i spełnia inne funkcje.

W czasie wojny ogólnodostępne synagogi nie funkcjonowały. Nie otwarto takiej również w getcie, w którym później zamknięto wszystkich zagłębiowskich Żydów. Funkcjonowały wówczas jedynie prywatne domy modlitwy.

Niewiele osób wie natomiast dzisiaj, że synagogi w Będzinie i Sosnowcu-Sielcu funkcjonowały również po wojnie. Kres ich istnieniu przyniósł jednak rok 1968, gdy po antysemickiej nagonce niemal wszyscy Żydzi wyjechali z Polski.
Dzisiaj pojęcie "Jerozolima Zagłębia" ma już tylko kontekst historyczny. Pamiętać należy jednak, że dotyczy ono jedynie Będzina. - W Sosnowcu dominowała ludność polska, za to działało tu sporo żydowskich organizacji społecznych czy politycznych. Tutejsi Żydzi byli też mniej ortodoksyjni - mówi Grzegorz Onyszko.

Żydzi w Zagłębiu

Do czasów II wojny światowej Żydzi stanowili sporą część mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego.

Żydzi zaczęli się osiedlać w Zagłębiu Dąbrowskim już w średniowieczu. W połowie XIX wieku stanowili 84 procent mieszkańców Modrzejowa, 64 procent mieszkańców Pilicy i Szczekocin, 60 procent mieszkańców Wolbromia i 59 procent mieszkańców Żarnowca. W Sosnowcu największy odsetek Żydów zanotowano w latach 60. XIX wieku, gdy było ich nawet 80 procent. Później statystyki te zniwelowała napływająca ze wsi do kopalń, hut i fabryk ludność wiejska. Mało kto wie, że pierwszym sołtysem Sosnowca był przybyły z Modrzejowa Żyd Abraham Blumental. W czasie II wojny światowej w sierpniu 1943 roku Żydzi pozostali w getcie zorganizowali powstanie. Opór trwał jednak ledwie kilka godzin. Zdecydowana większość zagłębiowskich Żydów zginęła w Auschwitz, a ci, którzy przeżyli, po wojnie wyjechali.

*Superbudowa kadencji 2010-2014. Co się zmieniło w naszych miastach. [PLEBISCYT]. Głosuj, lub zgłoś kandydata
*Kto ma zagrać na meczu otwarcia stadionu Górnika Zabrze? ZAGŁOSUJ
*Motocykle 125 cm3 na prawo jazdy kat. B WYBIERZ NAJLEPSZY
*Nasz elementarz za darmo [ZOBACZ WSZYSTKIE CZĘŚCI PODRĘCZNIKA]​