Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Święto Niepodległości 2014: Niepodległa Polska rodziła się na dole, Zagłębie miało w tym swój udział

Tomasz Szymczyk
ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie
Święto Niepodległości 2014: Już w październiku 1918 roku rozpoczęło się w Zagłębiu rozbrajanie wojsk okupacyjnych. Czas odzyskania niepodległości to nie tylko radość, ale również olbrzymia bieda, głód i choroby

Zagłębie Dąbrowskie w Królestwie Polskim, obok Warszawy i Łodzi, stanowiło główną siłę rewolucyjnych działań, mających na celu poprawę życia najbiedniejszych warstw społeczeństw i oczywiście odzyskanie przez Polskę niepodległości. Widać to było chociażby podczas wydarzeń rewolucji 1905 roku czy podczas wcześniejszych strajków i masakry robotników pod hutą Katarzyna.

Tereny dzisiejszego Zagłębia po rozbiorach Polski były najpierw częścią Prus, potem w ramach Królestwa Polskiego stały się częścią Rosji. To wówczas ruszyła z kopyta wielka industrializacja tych terenów. Oficjalnie Zagłębie należało do Rosji do 1918 roku, ale oddziały carskie wycofały się stąd jeszcze w 1914 roku, tuż po wybuchu I wojny światowej. Cały teren znalazł się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier, które podzieliły się Zagłębiem.

Jedną z nielicznych bitew stoczonych wówczas na terenie Zagłębia był bój pod Krzywopło-tami, nazwany później przez Józefa Piłsudskiego "legionowymi Termopilami". W bitwie pomiędzy żołnierzami rosyjskimi i austro-węgierskimi poległ m.in. Stanisław Paderewski, brat słynnego pianisty, przed I wojną światową pracujący w kopalni Mortimer w Zagórzu.

Zamiast Rosjan, Niemcy i Austriacy

Niemcy zajęli zachodnią część Sosnowca. Przyłączyli też do miasta Milowice i Modrze-jów. Część wschodnia, czyli Niwka, Zagórze czy Maczki, należała do Austriaków. Stacjonowały tam oddziały czeskie. Austriacka była też Dąbrowa Górnicza, której okupanci nadali w 1916 roku prawa miejskie. Będzin zajęli Niemcy, ale po pewnym czasie wymienili się z Austriakami na Zawiercie - opowiada Grzegorz Onyszko, historyk z Muzeum Zagłębia w Będzinie.

Okupacja nie była spokojna. Niemcy obawiali się kontrofensywy rosyjskiej. Niszczyli też wyposażenie fabryk, m.in. maszyny w kopalni Jerzy na Niwce.

Do Zagłębia szybko dochodziły odgłosy tego, co działo się w Europie. Zagłębiacy czuli, że zbliża się moment odzyskania niepodległości i rozpoczęli działania przeciwko okupantom.

Zagłębiacy rozbrajają obcych żołnierzy

Jeszcze w październiku 1918 roku rozpoczęło się na terenie Zagłębia rozbrajanie żołnierzy niemieckich i austro-węgierskich. Sami żołnierze wojsk okupacyjnych starali się wycofywać bez walki. Część, wykorzystując momenty rozprężenia, zdecydowała się na dezercję - mówi Grzegorz Onyszko.

Ze sklepów i obiektów użyteczności publicznej zaczęły znikać szyldy w języku rosyjskim. Na domach licznie wywieszano też biało-czerwone flagi. Przyznać trzeba jednak, że zachowały się też skargi z tego okresu na oddziały rozbrajające okupantów z uwagi na niszczenie prywatnej własności. Zwracano się też wówczas przeciwko Niemcom i Żydom. Zniszczone zostało m.in. wyposażenie sosnowieckiej synagogi. Mając w pamięci wydarzenia z 1905 roku, ludzie byli też niechętni społeczności rosyjskiej.

Zagłębie miało również swoje organy na kształt krakowskiej Polskiej Komisji Likwidacyjnej czy Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Prawie w każdej osadzie regionu powstawały Rady Robotnicze. Wbrew temu, co mówiono w poprzednim ustroju, dominującą rolę w niej pełniła nie Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, a Polska Partia Socjalistyczna, która posiadała wśród Zagłębiaków największe wpływy. Rady Robotnicze tworzyły zalążki polskiej administracji, pojawiały się też pierwsze polskie szkoły. Zaczęła również działać milicja obywatelska, będąca swego rodzaju strażą obywatelską, a nie MO znaną z czasów Polski Ludowej. W listopadzie 1918 roku w mieście istniały też ośrodki władzy podległe nielubianej Radzie Regencyjnej.

Niepodległość odzyskiwana oddolnie

Odzyskanie niepodległości było tak naprawdę inicjatywą oddolną. 11 listopada to data wybrana po to, żeby wszystkich pogodzić. Zagłębie było w rzeczywistości wolne już w październiku - dodaje Grzegorz Onyszko.
Pełna polska administracja państwowa zaczęła jednak funkcjonować w Zagłębiu w marcu 1919 roku. Pamiętać należy, że zachodnia granica Zagłębia była wówczas polsko-niemiecką granicą państwową. Katowice, Chorzów czy Świętochłowice częścią Polski stały się dopiero po plebiscycie w 1921 roku. Swoją drogą, w czasie powstań śląskich to Sosnowiec był ośrodkiem polskiej pomocy dla powstańców.

W okresie, gdy Polska odzyskiwała niepodległość, w Bę-dzinie, w majątku Mieroszew-skich, stacjonował 3 Pułk Ułanów. Jego żołnierze patrolowali tereny dzisiejszego Sosnowca, Czeladzi, Będzina i Dąbrowy Górniczej. Jeszcze w 1918 roku przed kinem Savoy przedefilowały oddziały Legionów. W Sosnowcu odbywały się też patriotyczne manifestacje i msze święte w intencji Ojczyzny.

- Zachowały się zdjęcia z tego okresu. Jest na nich między innymi grająca przed sosnowieckim dworcem mieszana orkiestra wojskowa w różnym umundurowaniu. Zdjęcia były w rękach prywatnych, a potem trafiły do Muzeum Zagłębia - mówi Grzegorz Onyszko.

Radość oraz bieda, głód i przestępczość

Radość z odzyskania niepodległości to jednak tylko jedna strona wydarzeń z 1918 roku w Zagłębiu. Trzeba wiedzieć, że to również okres bardzo dużego zubożenia ludności. Bardzo wzrosła też wówczas przestępczość w Zagłębiu. Zajęciem młodych kobiet, tak Polek, jak i Żydówek, bardzo często stała się prostytucja. W całym Zagłębiu powstawały wówczas Komitety Żywnościowe. Potrzeby były tak duże, że działały prawie w każdej dzielnicy. Oprócz głodu szerzyły się również choroby. Z powodu wyjazdów i wysokiej śmiertelności znacznie spadła wówczas liczba mieszkańców Zagłębia.
Okres odzyskania niepodległości to również początek działalności późniejszego prezydenta Sosnowca, Aleksego Bienia. Ważną rolę odegrała także zagórska rodzina Wrzosków. Według przekazów, to w ich domu przebywał Józef Piłsudski, który właśnie w Zagłębiu poznał swoją drugą żonę. W okresie I wojny światowej w naszym regionie pracował też premier Felicjan Sławoj-Składkowski. Ta postać - przynajmniej w Sosnowcu - nie jest dobrze wspominana. Składkowskiego uważa się bowiem za głównego pomysłodawcę zburzenia cerkwi św. Mikołaja. Ale to już inna historia.

Do województwa kieleckiego

14 sierpnia 1919 roku Sejm przyjął ustawę o tymczasowym podziale administracyjnym. Zagłębie razem z Radomiem i ziemią częstochowską zostaje włączone do województwa kieleckiego. Powoli zapomina się o wojnie, a życie z czasem wraca do normy. Okres międzywojenny to duży rozwój zagłębiowskich miast. Powstaje wiele nowych budynków. Wzrasta liczba ludności. Jak się potem okazało, spokój nie trwał jednak zbyt długo...

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Materiał oryginalny: Święto Niepodległości 2014: Niepodległa Polska rodziła się na dole, Zagłębie miało w tym swój udział - Dziennik Zachodni