Cykl UŚ i DZ, czyli ”Błędy i owędy - przedmaturalne porady językowe”

Co za dużo, to niezdrowo, czyli o pleonazmach i tautologiach

Pleonazmy, zwane również potocznie „masłem maślanym”, to niepoprawne wyrażenia, w których wyraz określający (podrzędny) niepotrzebnie powtarza elementy treściowe zawarte już w znaczeniu słownikowym wyrazu określanego (nadrzędnego), np. akwen wodny (akwen ‘obszar wodny lub jego część’). Tautologie natomiast to konstrukcje językowe, złożone z wyrazów o identycznym znaczeniu w danym kontekście, pozostających w relacji współrzędnej względem siebie, np. poprawa i polepszenie (stanu zdrowia).

Przyjrzyjmy się pleonazmom, które na co dzień pojawiają się w języku współczesnych Polaków, m.in.: cofnąć się do tyłu (cofnąć się ‘zrobić ruch do tyłu’), kontynuować dalej/nadal (kontynuować ‘dalej wykonywać określoną czynność’), wrócić z powrotem (wrócić ‘przybyć z powrotem’), spaść w dół (spaść ‘zlecieć, zwalić się bezwładnie z góry w dół’), podskoczyć do góry (podskoczyć ‘skoczyć w górę’), wspiąć się do góry (wspiąć się ‘unieść się do góry’), kopnąć nogą (kopnąć ‘uderzyć nogą’), zabić na śmierć (zabić ‘pozbawić życia istotę żywą, uśmiercić’), poprawić się na lepsze (poprawić się ‘polepszyć się’), fakt autentyczny (fakt ‘to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości’; autentyczny ‘zgodny z rzeczywistością’), błędna pomyłka (pomyłka ‘błąd w postępowaniu, rozumieniu itp.’), były eksmąż (eksmąż ‘były mąż’), w miesiącu styczniu (styczeń ‘pierwszy miesiąc roku kalendarzowego’), utrzymywać swoje incognito w tajemnicy (incognito ‘zatajenie swojej tożsamości, nieujawnienie się’; w znaczeniu przysłówkowym: incognito ‘nie dając się poznać, ukrywając swoje nazwisko, skrycie, tajnie, nieoficjalnie’). Połączenia pleonastyczne używane są w wypowiedziach na ogół nieświadomie i wynikają z braku dokładnej znajomości znaczenia wyrazów przez nadawcę. Poprawa konstrukcji pleonastycznej polega na usunięciu składnika podrzędnego, dublującego treść części nadrzędnej.
Do pleonazmów zalicza się również takie połączenia wyrazów, w których ta sama treść jest wprowadzona za pomocą środków leksykalnych i gramatycznych, np. formy stopnia wyższego przymiotników, niepotrzebnie uzupełnione przysłówkiem „bardziej”, np. bardziej częstszy, bardziej poprawniejszy, bardziej gęstszy. Wszystkie przymiotniki zawierają już w sobie informację gramatyczną o stopniu wyższym, zaś dodatkowe zaznaczenie tej kategorii przysłówkiem „bardziej” jest zbędne.

Warto również zwrócić uwagę na kilka przykładowych, nierzadko używanych przez Polaków, połączeń tautologicznych: geneza i pochodzenie (Geneza i pochodzenie związków frazeologicznych są notowane tylko w niektórych słownikach), etiologia i przyczyna (Etiologia i przyczyna tej choroby są nadal nieznane), twórczy i kreatywny (Michał to kreatywny i twórczy mężczyzna), najlepsze i optymalne (Zgodnie wybrali najlepsze i optymalne metody), sędziwy i wiekowy (Na spotkanie przybyli wszyscy sędziwi i wiekowi ludzie z okolicy). W każdym z wymienionych przykładów należałoby usunąć jeden zbędny wyraz.

Na zakończenie warto również zastanowić się nad poprawnością takich połączeń, jak: artykuły AGD (AGD ‘artykuły gospodarstwa domowego’), numer NIP (NIP ‘numer identyfikacji podatkowej’). Są to konstrukcje pleonastyczne, ponieważ w rozwinięciu skrótowca dochodzi do powtórzenia wyrazu (artykuły, numer). Inaczej należy oceniać takie połączenia, jak: podatek VAT (VAT ‘Value Added Tax’), pamięć RAM (RAM ‘Random Access Memory’), komputer PC (PC ‘personal computer’), dioda LED (LED ‘Light Emitting Diode’) itp. Są to tzw. pleonazmy pozorne. W rozwinięciu skrótu są zawarte angielskie odpowiedniki słów: podatek, pamięć, komputer, dioda. Ponadto obecność pierwszego składnika (wyrazu pospolitego) pozwala uniknąć nierzadko kłopotliwej odmiany przez przypadki członu drugiego (skrótowca, będącego często anglicyzmem). Konstrukcje te są akceptowane przez językoznawców.

*Najlepsze życzenia Wielkanocne POWAŻNE, RELIGIJNE, ZABAWNE, SMS
*Sprawdzian szóstoklasistów 2015 [PYTANIA + ODPOWIEDZI] Wszystkie odpowiedzi są logiczne?
*Zielony jęczmień na odchudzanie? Rewelacyjna dieta na wiosnę, która działa
*Wybory prezydenckie 2015: Oto kandydaci na prezydenta RP
*Śląsk Plus - pierwsza rejestracja za darmo. Zobacz nowy interaktywny tygodnik o Śląsku