W Katowicach i Gliwicach znów będzie plebiscyt!

Gdzie można głosować? A gdzie dziś chętnie spędzamy wolny czas? W centrum handlowym - w gliwickim Forum w niedzielę. Wprawdzie nie będziemy odpowiadać na zadane podczas plebiscytu pytania, ale karta do głosowania, którą otrzymamy, ma przypomnieć o tamtym wydarzeniu. Już zyskamy, gdy dokładnie przeczytamy jej treść.

- Spróbujemy odtworzyć klimat i emocje towarzyszące plebiscytowi, zapytamy mieszkańców Gliwic o ich stosunek do niego. Sprowokujemy też do namysłu, jak dziś wyglądałoby takie głosowanie - tłumaczy Kamiński.

Projekt współorganizują Muzeum Miejskie w Gliwicach, Zespół Szkół Łączności i Szkoła Podstawowa nr 39. Podczas tej wyjątkowej lekcji historii uczniowie będą spacerować po pasażach centrum ze specjalnie oznakowanymi urnami i rozdawać karty do głosowania, przypominające tamte sprzed 90 lat. Przy wejściu głównym do Forum zlokalizowany będzie "sztab wyborczy". Głosy będzie można oddawać od godz. 12 do 18.

Podobna akcja w Katowicach będzie z kolei w poniedziałek. O godzinie 12.20 i 14.20 na rynku stanie zabytkowy tramwaj z urną do głosowania. Można będzie otrzymać carte d'identité uprawniającą do głosowania w plebiscycie. Na odwiedzających tramwaj czeka w środku wystawa o tematyce powstańczej. Od godz. 16.00 tramwaj będzie jeździł na linii pl. Miarki-pętla Słoneczna. Lokale plebiscytowe będą też m.in. w bramie przy ul. Stawowej 13, Urzędzie Marszałkowskim, Bibliotece Śląskiej i Centrum Informacji Turystycznej.

21 marca 1921 roku mieszkańcy Górnego Śląska mieli zadeklarować, do kogo mają należeć te ziemie: do Polski czy do Niemiec?

Z ponad 1,2 mln uprawnionych do głosowania, ostatecznie wzięło w nim udział 1 mln 190 tys. ludzi.

Za Polską głosowało 40,35 uprawnionych, za Niemcami - 59, 65 proc. Plebiscyt dla Polski był zatem przegrany, ale...

- Pozwolił skonsolidować polski żywioł i w dalszej konsekwencji doprowadził do III powstania śląskiego i powrotu po wielu wiekach ludu śląskiego do Polski. To ewenement na skalę europejską - ocenia prof. Zygmunt Woźniczka.

Niemal wszystkie miasta głosowały za Niemcami, na terenach wiejskich najczęściej głosowano za Polską. Jakie wydarzenia doprowadziły do plebiscytu? Kiedy Górny Śląsk przyłączono do Polski?

09.11.1918
Ostatnie miesiące I Wojny Światowej. Klęska Niemiec. 9.11 władzę we Wrocławiu objął Wydział Obywatelski. Miał nie dopuścić do rewolucji bolszewickiej i zwalczyć polskie dążenia narodowe na Śląsku.

12.1918-1.1919
Separatyści ze Związku Górnośląskiego, którym przewodził Ewald Latacz, zaproponowali utworzenie niezależnego państwa górnośląskiego.

20.01.1919
20 stycznia 1919 wybucha strajk generalny na Górnym Śląsku.

29.06.1919
Konferencja pokojowa, podpisanie Traktatu Wersalskiego. Polska uzyskała część powiatów sycowskiego, namysłowskiego, górowskiego i milickiego. Przyszłość Górnego Śląska miała być określona w plebiscycie.

06.07.1919
Manifestacja w Katowicach. To największa spośród demonstracji niezadowolenia polskiej ludności Górnego Śląska z postanowień wersalskich.

11.07.1919
Strajk generalny na Górnym Śląsku. Przystąpiło do niego 140 tys. robotników.

16-17.08.1919
Wybuch pierwszego powstania śląskiego. Walki o charakterze głównie partyzanckim objęły powiaty pszczyński, rybnicki, bytomski, katowicki, tarnogórski. Po kilku dniach górę w nich wzięli Niemcy. 24 sierpnia 1919 upadek powstania.

27.09.1919
Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej postanowiła przeprowadzić plebiscyt na Górnym Śląsku.

12.02.1920
W Bytomiu zaczął działać Polski Komisariat Plebiscytowy pod kierownictwem Wojciecha Korfantego. Jego siedziba znajdowała się w Hotelu Lomnitz.

19.08.1920
Wybuch pierwszego powstania śląskiego. Walki o charakterze głównie partyzanckim objęły powiaty pszczyński, rybnicki, bytomski, katowicki, tarnogórski. po kilku dniach górę w nich wzięli Niemcy. 24 sierpnia 1919 upadek powstania.

20.03.1921
Plebiscyt na Górnym Śląsku. Za Polską głosowało 40,35 proc. uprawnionych, za Niemcami 59,65 proc.

02-03.05.1921
Wybuch III Powstania Śląskiego. Korfanty ogłosił się dyktatorem.

20.06.1922
Do Katowic wkroczyło Wojsko Polskie. Był to symboliczny moment przyłączenia Górnego Śląska do Polski.

Rozmowa z Dariuszem Pietruchą, historykiem
Jak przygotowania do plebiscytu wpłynęły na życie mieszkańców Śląska?
W najbardziej niemieckim z miast Górnego Śląska, czyli Bytomiu, ulokował się Polski Komisariat Plebiscytowy, a w najbardziej polskim, Katowicach, Niemiecki Komisariat. Ich zadaniem na tych terenach było prowadzenie akcji propagandowych. Zaczynając od wydawania gazet, drukowania plakatów i ulotek, organizowaniu imprez sportowych czy muzycznych, na terrorze szowinistycznych bojówek kończąc. Dochodziło do brutalnej rywalizacji - zdarzały się napady na drukarnię, a nawet morderstwa. Bardziej widoczna była działalność Niemców. Do momentu podziału funkcjonowała tu przecież niemiecka władza, zatem czuli się bardziej bezkarni. Ponadto, zgodnie z prawem, w plebiscycie udział mogły wziąć jedynie osoby urodzone na Górnym Śląsku, w związku z czym obie strony sprowadzały obywateli z głębi swoich krajów, którzy przyszli tu na świat. Niemcy robili to z lepszym skutkiem. Dlatego wynik plebiscytu, formalna wygrana Niemców, nie odzwierciedlał realnych nastrojów ludzi tu mieszkających.

Co zatem zyskaliśmy dzięki plebiscytowi z 1921 roku?
Niezadowolenie społeczności z wyniku pozwoliło skonsolidować i zdeterminować polski żywioł na tyle, że doprowadziło do III powstania śląskiego, które początkowo miało być tylko manifestacją polskości. Ostatecznie po powstaniu, podziału dokonała jednak Rada Ambasadorów przy Lidze Narodów. Terytorialnie zyskaliśmy 1/3 Górnego Śląska, ale tą bardziej uprzemysłowioną.
Czy plebiscyt można uznać za najważniejsze wydarzenie w historii Górnego Śląska? Zdecydowanie bardzo ważne, ale nie chciał bym tu hierarchizować.