Prawosławne cerkwie w Sosnowcu i Częstochowie to ślad po zaborach

Leżący dzisiaj na pograniczu Sosnowca i Mysłowic Trójkąt Trzech Cesarzy to miejsce, w którym przed laty stykały się granice trzech państw zaborczych. Tereny dzisiejszego Zagłębia, ziemi częstochowskiej i ziemi olkuskiej w 1807 roku stały się częścią Księstwa Warszawskiego, a w 1815 roku będącego częścią Rosji Królestwa Polskiego. Rosjanie zaczęli pojawiać się w Zagłębiu po powstaniu listopadowym. Przyciągnęła ich również budowa Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W połowie XIX wieku obok stacji Granica rozwinęła się osada, w której nie brakowało kolejarzy, żołnierzy, celników i pograniczników wyznania prawosławnego.

To w Granicy w 1884 zakończyła się budowa pierwszej cerkwi na terenie dzisiejszego Sosnowca. Świątynia stała w miejscu dzisiejszego boiska przy ul. Krakowskiej, tuż przy torach kolejowych. Na przełomie wieków parafia ta liczyła 2973 mężczyzn i 302 kobiety. Zmarłych chowano na cmentarzu w Sławkowie, który powstał obok cmentarza katolickiego. Maczkowska cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego została rozebrana w latach 50. Ówczesne władze nie powiadomiły o tym fakcie władz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

W 1859 roku oddano do użytku odnogę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej z Ząbkowic do Sosnowca. W połączeniu z rozwojem przemysłu stało się to impulsem do rozwoju dzisiejszej stolicy Zagłębia. I tutaj zaczęli osiedlać się prawosławni. Z czasem pojawiła się więc potrzeba budowy cerkwi.

W 1888 roku plac pod budowę świątyni przekazał w formie darowizny Zarząd Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Rok później na działce przy ul. Cerkiewnej (dziś Kilińskiego) odbyło się już poświęcenie cerkwi. W uroczystości udział wzięli liczni dostojnicy na czele z późniejszym metropolitą kijowskim, a wówczas biskupem lubelskim Flawianem czy gubernatorem piotrkowskim Aleksandrem Komarowem. Świątynia pod wezwaniem śww. Wiery, Nadziei, Luby i matki ich Zofii istnieje do dziś.
Z czasem cerkiew ta przestała jednak wystarczać, bo liczba prawosławnych sosnowiczan wciąż rosła. Na przełomie XIX i XX stulecia było ich już około 3 tysięcy. W 1901 roku położono więc kamień węgielny pod budowę nowej, większej świątyni. Cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy z pięcioma kopułami i wysoką dzwonnicą poświęcono w 1906 roku. Stała w miejscu, w którym dziś znajduje się pusty budynek dawnego Pałacu Ślubów.

Po 1918 r. liczba wiernych prawosławnych w Sosnowcu spadła. Religię często utożsamiano z narodowością i traktowano jako symbol zaborcy. W 1929 r. proboszcz parafii ks. Andrzej Kar-powicz w piśmie do władz miejskich liczebność parafii określił na 900 osób. Informował też, że nabożeństwa odbywają się w cerkwi św. Mikołaja, a cerkiew przyul. Kilińskiego z uwagi na znisz-czenia nie jest używana dla celów religijnych. W 1937 r. miasto ogłosiło nawet przetarg na jej rozbiórkę. Przetrwanie "zawdzięcza" zburzeniu cerkwi św. Mikołaja.

Jej inspiratorem miał być ówczesny premier Felicjan Sławoj-Składkowski, który przejeżdżając przez Sosnowiec miał nazwać świątynię "ostatnią pamiątką minionej niewoli rosyjskiej w tym mieście". "Torpeda" pisała z kolei o cerkwi jako o "pięści imperializmu rosyjskiego grożącej Polsce".

Przeciwko rozbiórce protestował m.in. dziekan będziński ks. Franciszek Gola, nazwawszy wyburzenie cerkwi metodami bolszewickimi, niestety bezskutecznie. Stanowisko władz miasta było niezmienne. Prawosławnym wystarczy cerkiew przy ul. Kilińskiego. To nic, że była wówczas nieczynna. Cerkiew św. Mikołaja wyburzono. Wyposażenie złożono w halach przędzalni Dietlów, a wierni na modlitwę zbierali się w mieszkaniach prywatnych . Ikonostas z wyburzonej cerkwi znajduje się obecnie w Soborze Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu.

W czerwcu 1939 roku władze Sosnowca przekazały jednak na budowę nowej cerkwi działkę na rogu ulic Legionów i Wesołej na Sielcu. Plany pokrzyżowała wojna. W 1940 roku Niemcy zezwoli z kolei na otwarcie cerkwi przy ul. Kilińskiego. Wierni korzystają z niej do dzisiaj.

O istnieniu w Sosnowcu świątyni prawosławnej wiedzą niemal wszyscy. Niewielu wie z kolei o tym, że cerkwie istniały też w innych miastach Zagłębia Dąbrowskiego - Dąbrowie Górniczej, Będzinie a także Olkuszu.

Prawosławni wierni z Dąbrowy gromadzili się w domowej cerkwi w tzw. Pałacu Szkoły Górniczej. W Będzinie cerkiew znajdowała się na terenie koszar wojskowych. Już w 1857 roku działała cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego w Olkuszu. Była to wówczas stolica powiatu, do którego należały miejscowości zagłębiowskiego. Dopiero w 1867 roku wyłączono z niego powiat będziński. Pierwsza olkuska cerkiew działała w rejonie ul. Szpitalnej. Druga - pw. św. Mikołaja Cudotwórcy - w budynku istniejącego do dzisiaj Zespołu Szkół nr 1 przy ul. Górniczej.
Dawna cerkiew prawosławna do dzisiaj stoi również w Częstochowie. To obecny kościół katolicki pw. św. Jakuba przy pl. Biegańskiego w centrum miasta. Już w XVI w. istniała tutaj kapliczka, potem wzniesiono kościół. W 1869 roku opuszczoną siedem lat wcześniej przez mariawitki świątynię przejęły władze rosyjskie. Kościół rozebrano, a w jego miejscu powstała cerkiew pw. św. Cyryla i Metodego. Funkcjonowała do czasów I wojny światowej. Wówczas zorganizowano tu świątynię rzymskokatolicką przeznaczoną dla wojskowych. Prawosławni wrócili tu decyzją Niemców w 1943 roku. Po wojnie jednak, decyzją marszałka Michała Roli-Żymierskiego, kościoły garnizonowe wróciły do wojska. Ostatecznie więc na nowo zorganizowano tu kościół katolicki, który działa do dziś. Prawosławni modlą się we wzniesionej kilkanaście lat temu cerkwi Częstochowskiej Ikony Matki Bożej. Co ciekawe,pierwsi prawosławni do Częstochowy przybyli już w XVIII wieku. Byli to greccy kupcy.

Królestwo Polskie było częścią Rosji, dlatego licznie przybywali tu rosyjscy urzędnicy, wojskowi, kolejarze czy zwykli mieszkańcy. To głównie dla nich wznoszono z czasem cerkwie prawosławne. Większość z nich zburzono w czasie II RP jako "relikty okresu zaborów".

Najsłynniejszą zburzoną wówczas cerkwią był Sobór św. Aleksandra Newskiegona placu Saskim w Warszawie. Rozebrano go niecałe piętnaście lat po budowie. Rozebrano też wówczas przeznaczoną dla wojska cerkiew pw. św. Michała Archanioła w rejonie dzisiejszego placu na Rozdrożu. Prawosławne świątynie istniały też w mniejszych miejscowościach - w tych położonych niedaleko od woj. śląskiego - m.in. w Radomsku, Jędrzejowie i Miechowie. Radomszczańska cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy została rozebrana w 1925 roku. Świątynię pw. św. Mikołaja w Jędrzejowie zburzono w 1921 roku. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Miechowie przejął wówczas Kościół katolicki. Budynek przetrwał do czasów powojennych. Dziś w jego miejscu stoi Pomnik Partyzantów Ziemi Miechowskiej.

*Czy krematorium bezcześciło zwłoki? W Zabrzu wrze. Ludzie chcą wyjaśnień
*Strzelanina w Kuźni Raciborskiej. Nie żyje rodzina policjant, policjantka i ich dziecko
*Zielony jęczmień na odchudzanie? Rewelacyjna dieta na wiosnę, która działa
*Wybory prezydenckie 2015: Oto kandydaci na prezydenta RP
*Śląsk Plus - pierwsza rejestracja za darmo. Zobacz nowy interaktywny tygodnik o Śląsku