Cmentarz żydowski w Bytomiu: najpierw znaleźli, potem... schowali

Podczas prac budowlanych w rejonie posesji przy ul. Katowickiej 9 i przy ul. Piastów Bytomskich w Bytomiu, gdzie mieścił się kiedyś kirkut, odkopano macewy i - podobno - ludzkie szczątki. Odkopano i... zasypano.

Leżące w rowie znalezisko sfilmował jeden z bytomian. Filmik pojawił się w serwisie YouTube. I może sprawa byłaby przede wszystkim ciekawostką historyczno-religijną, gdyby nie fakt, że pracownicy firmy budowlanej zamiast zgłosić odkrycie, po prostu dół zasypali. Sprawą zajęli się już śląski konserwator zabytków i Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach. Dr Jacek Pierzak z Biura Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, sygnał o sprawie dostał od miejskiego konserwatora zabytków, który powołał się na telefon od mieszkańca.

- Na miejscu wszystko było już zagrabione, wygładzone, ale nawieziono trochę ziemi i wyraźnie rysował się wykop wokół kamienicy - mówi Jacek Pierzak. - Nie mieliśmy żadnych wątpliwości. Wcześniej wizję przeprowadzili przedstawiciele MKZ w Bytomiu i poinformowali, że żadnego wykopu nie ma - przyznaje dr Pierzak. Przypomina, że w czerwcu 2013 roku odkryto, przy kamienicy na tej samej ulicy tylko pod numerem 5, dwa fragmenty macew żeliwnych. Trafiły do Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, na prośbę placówki, za zgodą przewodniczącego Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach.

Cmentarz żydowski powstał tu w XVIII wieku. Teren podarował Henckel von Donners-marck w styczniu 1732 roku. Grzebano tam zmarłych z 14 okolicznych miejscowości. Spoczęło tam, na przestrzeni od 1743 do 1864 roku, czterech rabinów bytomskich - opowiada Pierzak. W 1965 roku kirkut zlikwidowano - 14 całych macew oraz 50 fragmentów przewieziono na obecny cmentarz żydowski przy ul. Piekarskiej.

- Wiedziałem więc, że był tam cmentarz, a jednocześnie byłem przekonany, że wszystkie macewy zostały wywiezione - mówi archeolog. Teren jest objęty opieką konserwatorską i na prace są wymagane zezwolenia. - Firma wykonująca prace miała pozwolenie budowlane i konserwatorskie na ocieplenie budynku, a po drugiej stronie - na rozebranie dwóch budynków. Natomiast ani projekt, ani pozwolenia nie przewidywały prac związanych z izolacją pionową. To nie był wielki problem, można było taką zgodę uzyskać i pod nadzorem archeologa spokojnie pracować. Brak pozwolenia świadczy o niefrasobliwym podejściu - stwierdza dr Pierzak.

Podobno w dole były 4 macewy. Czy szczątki ludzkie także, jest sprawdzane. Co dalej w tej sprawie?

- Wszystko zależy od Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach - przyznaje dr Pierzak. - Nasz prawnik też zajął się badaniem sprawy. Nie jest wykluczone, że śląski konserwator zabytków podejmie decyzję o skierowaniu sprawy do prokuratury. Wszystko trzeba zbadać dokładnie. Miejmy nadzieję że okaże się, iż nie doszło do żadnych uszkodzeń i pogwałcenia zwyczajów #religijnych - mówi Jacek Pierzak.

Zdzisław Włodek, inspektor budowlany nadzorujący prace przyznaje, że robotnicy pospieszyli się z wykopem.

- Pracownicy z rozpędu zrobili wykop w celu wykonania izolacji pionowej - wyjaśnia. Przyczyną pośpiechu był naglący termin umowy. Dodatkowo kilka lat temu wykonywali tu podobne prace i w ramach projektu była wtedy też do wykonania izolacja.

Kiedy inspektor dowiedział się o odkryciu, kazał wykonać dokumentację fotograficzną, zabezpieczyć żydowskie macewy na czas robót, a następnie złożyć w miejscu ich odkrycia i zasypać. Zapewnia, że następnie dokumentacja powykonawcza miała trafić do Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego i ŚKZ. Problem w tym, że trzeba było zrobić to od razu po odkryciu. Zarówno ze względów historycznych, jak i norm religijnych obowiązujących w judaizmie.

Sprawą zainteresowały się też różne stowarzyszenia, m.in. Fundacja Brama Cukermana, zajmująca się dziedzictwem kultury żydowskiej w Zagłębiu i na Śląsku. - Jesteśmy w Warszawie i organizujemy interwencję różnych środowisk żydowskich w tej sprawie - mówią Karolina i Piotr Jakoweńko. - Sprawa jest smutna, ponieważ doszło do profanacji miejsca spoczynku zmarłych, niezależnie od wyznania.

Włodzimierz Kac, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach:
Jeśli mówimy o zbezczeszczeniu i grzechu, to było tak w latach 60., kiedy ówczesne władze likwidując cmentarz, doprowadziły do jego dewastacji i na jego części postawiły budynek. W sytuacji obecnej byłbym ostrożny i na razie nie mówiłbym o zbezczeszczeniu. Bo nic nie wiadomo, aby robotnicy robili coś z macewami czy szczątkami. Sprawą podstawową jest fakt, że nie zgłoszono tego w momencie odkrycia ani do konserwatora, ani do władz miasta. Nasza decyzja jest taka, aby zostawić to miejsce w spokoju. Zajmuje się tym już komisja ds. cmentarzy przy rabinie naczelnym, bractwo pogrzebowe, my i konserwator.

Henryk Akselrad, prezes Bytomskiego Stowarzyszenia Kultury Żydowskiej:
To jest profanacja. Jeśli były tam szczątki, to moim zdaniem jakiekolwiek ruchy, bez nadzoru religijnego, są zbezczeszczeniem. Cały teren jest pod opieką konserwatorską. Nie powinny tam się poruszać żadne ciężarówki z ziemią. Dodatkowo zostało tam wycięte drzewo. W naszej religii nie można dopuszczać do przenoszenia szczątków. Zdarza się to tylko w sytuacjach nadzwyczajnych za zgodą i pod osobistym nadzorem rabina. Robi się to z zachowaniem bardzo restrykcyjnych norm.

*Nowe Muzeum Śląskie w Katowicach zachwyca! ZOBACZ ZDJĘCIA i WIDEO]
*BECIKOWE 2015 - 100 zł na dziecko przez 12 miesięcy [ZASADY]
*Przepisy drogowe od 18 maja 2015: 50 km/h + odebranie prawa jazdy
*Śląska STREFA AGRO - nie tylko dla rolników. ZOBACZ KONIECZNIE
*Śląska STREFA BIZNESU - wszystko o pieniądzach. ZOBACZ KONIECZNIE
*Śląsk Plus. Górny Śląsk jest piękny ZDJĘCIA INTERAKTYWNE