Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Jacek Kurek: Granice II Rzeczypospolitej zostały wypracowane wysiłkiem zbrojnym

Teresa Semik
Dr Jacek Kurek, historyk
Dr Jacek Kurek, historyk Arkadiusz Ławrywianiec
Granice II Rzeczypospolitej zostały wypracowane wysiłkiem zbrojnym, ewentualnie dyplomatycznym Polaków. Nie było żadnej łaski, żadnego prezentu - mówi dr Jacek Kurek, historyk z Uniwersytetu Śląskiego, w rozmowie z Teresą Semik

Po odzyskaniu niepodległości utarło się powiedzenie: "Ni z tego, ni z owego była Polska od pierwszego", ale wiemy, że to był długi proces historyczny. Dlaczego mieliśmy szczęście w 1918 roku?
Polska pojawiła się znów na mapie Europy dlatego, że Polacy intensywnie pracowali na ten sukces przez ponad sto lat. Dbali o kulturę, która także na emigracji osiągnęła poziom godny najwyższego uznania. Wola przetrwania była ogromna. Naród pozbawiony własnego państwa, rozdarty przez zaborców i wynaradawiany zachował jedność i tożsamość. Kultura zastąpiła państwo.

CZYTAJ O OBCHODACH ŚWIĘTA NIEPODLEGŁOŚCI NA ŚLĄSKU:
Zobacz program imprez
Zobacz, którzy ze znanych mieszkańców regionu są dumni z Polski i dlaczego
Czym jest patriotyzm? Odpowiada politolog Tomasz Słupik
Najlepsze piosenki o Polsce - Zobacz wideoklipy
Sztuczne ognie w Katowicach na 11 listopada
Gdyby tak Piłsudski spotkał się dzisiaj z Korfantym
11.11.11. - data magiczna?

Gdy w 1914 roku wybuchła wojna między zaborcami, ile było nadziei na wolność?
Myślę, że na początku pierwszej wojny światowej nikt nie liczył się z możliwością odzyskania pełnej niepodległości Polski w tak krótkim czasie.

Na szczęście nasi zaborcy przegrali tę wojnę.
Właśnie, bo trzeba pamiętać, że nikt nie dał Polakom Polski w prezencie. Ona się ziściła dlatego, że z jednej strony Polacy byli gotowi, aby brać polskie sprawy w swoje ręce, a z drugiej - sprzyjająca była sytuacja geopolityczna. Wszyscy zaborcy wojnę przegrali. Bolszewicy na gruzach Rosji byli zbyt słabi, by zrealizować swoje plany rozszerzenia "po trupie" Polski rewolucji na całą Europę. Nie bez znaczenia pozostawały też interesy niektórych mocarstw, jak choćby Francji widzącej korzyści w powstaniu Polski, bo to osłabiłoby Niemcy.

Najszybciej do Polski powrócił Śląsk Cieszyński - dotąd część zaboru austriackiego. Już 19 października 1918 roku społeczność polska powołała Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego.
Słynny wiec niepodległościowy, który odbył się w Cieszynie 27 października 1918 roku, legitymował tę władzę. Fenomen Śląska Cieszyńskiego jest intrygujący. Od lat sześćdziesiątych XIX wieku był czas na kształtowanie się w tym regionie elit kulturowych. I znaleźli się w nich ludzie światli. To wielokulturowe pogranicze polubili także twórcy. Maria Konopnicka pisała tu piękne wiersze o Beskidach, a znamy przypadki cieszyńskich chłopów, którzy korespondowali z Henrykiem Sienkiewiczem.

* CZYTAJ KONIECZNIE:

Nagie ciała ozdobione dziełami sztuki - finał mistrzostw bodypaintingu
Zmiana opon na zimówki to obowiązek NOWA USTAWA

*Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera


Ciekawostka! Jedno z miast woj. śląskiego odbudowało swoje średniowieczne mury! [ZDJĘCIA]
Mieszkańcy kontra górnicy - wojna w Bytomiu o fedrowanie. KTO MA RACJĘ?

Z czego elity Śląska Cieszyńskiego czerpały siły?
Od połowy XIX wieku Cieszyn był przestrzenią niesłychanie intensywnych działań edukacyjnych. Kiedy w 1847 roku Paweł Stalmach z Andrzejem Cinciałą na własnych plecach przenieśli książki z Krakowa do pierwszej polskiej cieszyńskiej biblioteki, dokonał się, w moim przekonaniu, początek umysłowego przewrotu. Cieszyn wywalczył sobie polskie gimnazjum, działała polska prasa. Wszystkiemu temu sprzyjała oczywiście sytuacja ustrojowa państwa austriacko-węgierskiego, odkąd po 1867 roku korzystano w nim z wielu swobód, zwłaszcza językowych. Poza tym przeciwnik był na Śląsku Cieszyńskim realny, ale jednak podzielony na Czechów i Niemców.

CZYTAJ O OBCHODACH ŚWIĘTA NIEPODLEGŁOŚCI NA ŚLĄSKU:
Zobacz program imprez
Zobacz, którzy ze znanych mieszkańców regionu są dumni z Polski i dlaczego
Czym jest patriotyzm? Odpowiada politolog Tomasz Słupik
Najlepsze piosenki o Polsce - Zobacz wideoklipy
Sztuczne ognie w Katowicach na 11 listopada
Gdyby tak Piłsudski spotkał się dzisiaj z Korfantym
11.11.11. - data magiczna?

W nocy z 31 października na 1 listopada dyżur radiotelegrafisty w garnizonie austriackim w Cieszynie pełnił Gustaw Morcinek, przyszły pisarz. I to on odebrał telegram z Krakowa upoważniający najstarszego stopniem oficera polskiego do objęcia stanowiska dowódcy garnizonu Cieszyn. Akcja była bezkrwawa, a jednak na południu ograli nas Czesi.
Choć kraje, które wygrały pierwszą wojnę światową, wiedziały, że Polska musi powstać, nikt nie dał Polakom gwarancji jakichkolwiek granic. Wszystkie zostały wypracowane wysiłkiem zbrojnym, ewentualnie dyplomatycznym Polaków. Nie było żadnej łaski, żadnego prezentu. Trwał spór między Brytyjczykami, którzy nie chcieli wzmacniać Polski, bo się obawiali, że wtedy Niemcy będą za słabe, a Francuzami, którzy dążyli do osłabienia Niemiec.

Granica polsko-czeska została ustalona w 1919 roku po ofensywie wojsk czeskich, które zajęły prawie cały ten region do Wisły.
Tak. Czesi bezpardonowo odebrali Polakom Zaolzie, ale przecież i Piłsudski sprawił, że niepodległe państwo litewskie swoją stolicę Wilno miało w okresie międzywojennym poza granicami państwa.

Zdobył Wilno dla Polski w kwietniu 1919 roku odbierając Litwinom stolicę.
To było dla nich trudne doświadczenie, brzemienne w skutki dla polsko-litewskich stosunków. Litwini musieli przenieść stolicę do Kowna, w którym do dziś nie trudno o głosy antypolskie. Gorycz była tak silna, że pozostała.

* CZYTAJ KONIECZNIE:

Nagie ciała ozdobione dziełami sztuki - finał mistrzostw bodypaintingu
Zmiana opon na zimówki to obowiązek NOWA USTAWA

*Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera


Ciekawostka! Jedno z miast woj. śląskiego odbudowało swoje średniowieczne mury! [ZDJĘCIA]
Mieszkańcy kontra górnicy - wojna w Bytomiu o fedrowanie. KTO MA RACJĘ?

Wojna polsko-rosyjska ukształtowała granicę wschodnią, a granicę zachodnią - zwycięskie powstanie w Wielkopolsce. Górny Śląsk wyszedł z pierwszej wojny osłabiony?
W moich Hajdukach huta Bismarcka pracowała na potrzeby tej wojny. W 1916 roku wzniesiono tu potężne gmachy dyrekcji. Jakie miasto rozbudowuje się w czasie wojny? Tylko to, które ma pieniądze. Dramat Śląska bierze się nie z jego sytuacji ekonomicznej. Walczono o niego tak zaciekle ze względu na pieniądze, które z niego mogły płynąć. Wedle Anglików, miały pomóc niemieckiej gospodarce, wedle Francuzów - polskiej. To jest jeden z tych powodów, dla którego Ślązacy czują się oszukani. Oni ciągle mieli komuś poprawiać sytuację materialną. Czuli się jak dodatek do węgla.

CZYTAJ O OBCHODACH ŚWIĘTA NIEPODLEGŁOŚCI NA ŚLĄSKU:
Zobacz program imprez
Zobacz, którzy ze znanych mieszkańców regionu są dumni z Polski i dlaczego
Czym jest patriotyzm? Odpowiada politolog Tomasz Słupik
Najlepsze piosenki o Polsce - Zobacz wideoklipy
Sztuczne ognie w Katowicach na 11 listopada
Gdyby tak Piłsudski spotkał się dzisiaj z Korfantym
11.11.11. - data magiczna?

Prezydent USA W. Wilson zapowiedział powstanie państwa polskiego na ziemiach zamieszkałych w przeważającej części przez ludność polską. To miał być warunek zakończenia wojny. Ślązacy czekali aż spełni się ta deklaracja?
W moim odczuciu podział śląskiej społeczności nastąpił już na początku tej wojny. Musieli wybierać, kim są: Ślązakami Polakami czy Ślązakami Niemcami. Trzy powstania śląskie (1919-1921) te podziały pogłębiły, doprowadzając do podziału Górnego Śląska. Od tego momentu Śląsk doświadczał złych skutków podziału. Przez podwórko biegła granica państwowa. Jeden brat był w policji polskiej, drugi - był niemieckim urzędnikiem. A przecież kiedy zasiadali przy wspólnym stole, nadal byli rodziną.

Rozstrzygający wpływ na kształt granicy w tym regionie miał plebiscyt niekorzystny dla Polski. Mam wrażenie, że tamta linia podziału do dziś biegnie w umysłach Ślązaków.
Dla jednych powstania to wielki dramat określany wojną domową. Z kolei dla tych, którzy dziedziczą etos powstańczy, taki pogląd jest obrazą. Uważają powstania i przyłączenie choćby części Górnego Śląska za największe osiągnięcie. Mam zrozumienie dla obu punktów widzenia.

Dziś próbuje się ten sukces dezawuować. A przecież niektórzy czekali na Polskę.
Czekali, bo wielu rzeczywiście czuło się Polakami. Wytworzył się też w drugiej połowie XIX wieku mit Polski. Jeżeli Ślązak miał nad sobą majstra Niemca i on ciągle traktował go z góry, chciał to zmienić. Nie wiedział, że chłopa galicyjskiego tak samo z góry traktuje jego dziedzic. Jemu się wydawało, że ten polski dziedzic, polski majster będzie dla niego lepszy. Mit Polski bez krzywdy trwał do 1922 roku, potem zaczęło do Ślązaków docierać, że z nowym zwierzchnikiem mają te same problemy.

* CZYTAJ KONIECZNIE:

Nagie ciała ozdobione dziełami sztuki - finał mistrzostw bodypaintingu
Zmiana opon na zimówki to obowiązek NOWA USTAWA

*Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera


Ciekawostka! Jedno z miast woj. śląskiego odbudowało swoje średniowieczne mury! [ZDJĘCIA]
Mieszkańcy kontra górnicy - wojna w Bytomiu o fedrowanie. KTO MA RACJĘ?

Ile jest mitu w zarzutach, że Polska nie wsparła powstańców?
Można się spierać, czy pomoc militarna była wystarczająca. W mojej ocenie była na miarę możliwości mentalnej i ekonomicznej. Osobiście nie spodziewałbym się czegokolwiek więcej. Stopień znajomości Śląska i zrozumienia dla niego w Polsce był strasznie mały.

Gdy wojsko polskie wkroczyło na polską część Górnego Śląska w 1922 roku jego mieszkańcom żyło się lepiej niż w innych regionach.
Ale Polacy prowadzili bardzo intensywną działalność polonizacyjną Śląska. Kiedy zauważono, że nie ma tu kultury polskiej, natychmiast powstały sprzyjające jej instytucje, np. Muzeum Śląskie z wystarczającym budżetem, by zgromadzić kolekcję polskiego malarstwa XIX-wiecznego. Ta świadoma polonizacja wywoływała oczywiście reperkusje.

Rząd polski popełnił błąd?
Takie zachowanie było jednak typowe. Inne młode państwa Europy działały podobnie, ale rzeczywiście na Śląsku wyglądało to na nową kolonizację.

Zaskakuje pana, z jakim rozmachem i tempem budowano państwo polskie po 1918 roku?
Wprawdzie nie odbudowano państwa, które byłoby silne ekonomicznie, ale możemy zazdrościć poprzednikom tamtych elit kulturowych. Jestem pod nieustannym wrażeniem, jak można było w krótkim czasie z chaosu i biedy stworzyć stabilne struktury państwowe. Rozmawiała Teresa Semik


Kalendarium

7 X 1918
Posłowie ze Śląska Cieszyńskiego do parlamentu w Wiedniu rezygnują z poselstwa, by pracować dla odradzającej się Polski.

19 X 1918
Powstaje Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, pierwsza na ziemiach polskich organizacja, która bez warunków wstępnych uznała zwierzchnictwo władzy w Warszawie. Analogiczny organ powstał w Krakowie 28 października.

31 X-1 XI 1918
Opanowanie przez polskich oficerów austriackiego garnizonu Cieszyn.

5 XI 1918
Umowa polsko-czeska o tymczasowej linii granicznej, zgodnej z zasadami etnograficznymi.

11 XI 1918
W zaborze pruskim Centralny Komitet Obywatelski tworzy Naczelną Radę Ludową. W składzie jej Komisariatu są: ks. Adamski, Korfanty, Rymer.

23 XI 1918
Odezwa Naczelnej Rady Ludowej dla Śląska: "Stójcie twardo przy naszych prawach (...) dawny ucisk pruski się skończył."

* CZYTAJ KONIECZNIE:

Nagie ciała ozdobione dziełami sztuki - finał mistrzostw bodypaintingu
Zmiana opon na zimówki to obowiązek NOWA USTAWA

*Codziennie rano najświeższe informacje z woj. śląskiego prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera


Ciekawostka! Jedno z miast woj. śląskiego odbudowało swoje średniowieczne mury! [ZDJĘCIA]
Mieszkańcy kontra górnicy - wojna w Bytomiu o fedrowanie. KTO MA RACJĘ?

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!