Częstochowa: Tu w chapciach chodzi się po zrywki

Przykład? Wystarczy pójść do sklepu osiedlowego i poprosić o zrywkę, czyli jednorazową, foliową torebkę na zakupy. Niektóre słowa zaskakują nawet filologów. Profesorowie Jan Miodek i Jerzy Sierociuk nie wiedzieli na przykład, co znaczy "iść na dziorgę". Wyjaśniamy "iść na dziorgę" to skraść owoce z obcego ogródka lub sadu.

- Język używany przez częstochowian to integralna część dialektu małopolskiego, który znacznie różni się od tego używanego na Górnym Śląsku - tłumaczy prof. Jan Miodek.

Niewykluczone, że niedługo powstanie nawet słownik częstochowski. Pracują nad nim naukowcy z Akademii Jana Długosza, prof. Grzegorz Majkowski oraz jego żona, dr Aneta Majkowska.

Zrywka kojarzy mi się z damską torebką, którą łatwo ukraść

Rozmowa z prof. Janem Miodkiem, dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego
Panie profesorze, pobawmy się w częstochowskie zgadywanki. Co to takiego guguła?
To oczywiście niedojrzały owoc, ale tutaj warto zwrócić uwagę na to, że to określenie jest używane także w innych regionach.

A o dziordze pan słyszał?
Przyznaję, że nie.

Chodzić na dziorgę to kraść owoce z obcego sadu.
Czyli dziorga to taki odpowiednik śląskiego chodzić na pich.

Wie pan, że w Częstochowie zrywka to jednorazowa torba na zakupy?
To ciekawe, 2:1 dla pana. Chociaż zrywka kojarzy mi się bardziej z kobiecą torbą, którą łatwo zerwać, ukraść.

Częstochowianie w domu noszą chapcie.
Słyszałem o tej formie, ale nigdy jej nie używam. Zdecydowanie wolę kapcie.

A jeżeli ktoś cupi, to co robi?
Cupić to przykucnąć, ale to nieco obraźliwe określenie, bo nawiązuje do jednej z czynności fizjologicznych człowieka.

Lebrować w powiecie kłobuckim oznacza to samo, co leniuchować?
I znów mnie pan zaskoczył, punkt dla pana.

Skąd wynikają te typowo częstochowskie określenia?
Trzeba jasno powiedzieć, że mówienie o tym, iż Częstochowa jest na Śląsku, jest niepoprawne. Ona leży w województwie śląskim, ale podobnie jak kilka innych miast, m.in. Sosnowiec, Myszków, Kłobuck, Czeladź czy Krzepice, ma zupełnie inny język od gwary śląskiej. Jest to uwarunkowane czynnikami historycznymi. Można powiedzieć, że w tej części województwa śląskiego ludzie posługują się dialektem małopolskim. Warto zwrócić uwagę nie tylko na to, że w Częstochowie używa się innych określeń, ale także na akcent i melodykę, które są zupełnie inne niż na Śląsku.

Minisłowniczek

Lebrować - w powiecie kłobuckim oznacza leniuchować.
Cupić - przykucnąć, ale nieco obraźliwie.
Iść na dziorgę - skraść owoce z obcego sadu lub ogrodu.
Chapcie - poprawna forma to kapcie, ale w Częstochowie wszyscy noszą w domu chapcie.
Druszlak - podobnie jak w przypadku chapci, to niepoprawna, częstochowska forma, powinno być durszlak lub cedzak.
Zrywka - jednorazowa, foliowa torba na zakupy.
Guguła - niedojrzały owoc.
Piterek - inna nazwa portfela, ale odnosi się raczej do kobiecych portfeli.
Majloch - cham, nieprzyjemny i odpychający typ, którego lepiej unikać, a którego można spotkać w ciemnej bramie.