Konstanty Wolny w rymowankach Bronisława Wątroby

Kōnstanty Wolny
"Kōnstanty"

Ksiōndz Słota dzwOn taki parafii fundowoł
Już przeszło pōłtora wieku ponoć tymu
Serce "Kōnstantego" - toch sie forsztelowoł
Ciyngym telepało we duszy istnymu

Dyć Wolny sie przeca rodziōł w Bujakowie
Miano jakby ze tym wziōn łod tego dzwōna
Pōnbōczek tyż pedzioł - "To jest ślōnski czowiek"
Nō t
ōż teroz wszyscy my sōm jakby w dōma.
—
Bujakowski ministrant

Tōż ministrantowoł Kostek w Bujakowie
Tam farorzym Edler - richtig zocny czowiek
Łōn ze ślōnski ziymi we Reichstagu siedzioł
Cosik pewno ło tym synek Wolnych wiedzioł.
—
W bujakowski szkole

W bujakowski szkole wloz w rynce rechtora
Kery wpiyrw po polsku uczōł we Chudowie
Z niymieckim sie radzioł - niy była to zmora
Dwa jynzyki znoł tu dyć niyjedyn czowiek.

Pōłsiyrota

Kostek mioł trzi roki jak matka pomarła
Utropa z tym wielko w familiji była
Toż hebama dziecko jakby sie przigarła
Fater we "Baildonie" roboty mioł siyła


Jak synkowi klupło rokōw jedynoście
Łojciec z Bujakowa wziōn go do Katowic
Dyć miyszkoł u ujka - sie to wyłobroźcie
Zawodzki Drajoku - ło Kostku coś powiydz.
—
Na Zawodziu

Walynty z Kōnstancjōm wziyni go pod krzidła
Przi nich i nauka Kostkowi niy zbrzidła
Fater chocioż biydny geld na synka łożōł
Ksiyndza w niym chcioł widzieć dyć tego niy dożōł.
—
W bogucicki parafji

Przi ksiyndzu Skowrōnku łōn ministrantowoł
Możno nawet "Lutni" głos swōj mody dowoł
Przeca ło sutannie tyż myśloł za modu
Jeszcze mu niy w gowie "służba dlo narodu".

1892

Terozki Gimnazjum w mieście Katowice
Dało karlusowi zaś inkszejsze lice
Z jedny strony wiedza - ciyngym tu potrzebno
Z drugi kulturkampfu strōna bardzi wredno.—

W Gimnazjum

W Gimnazjum sie Wolny z Korfantym kamraciōł
Dyć roz tref chcioł tako że tyż na tym straciōł
Bo jak z polskim orłym knefle zaczli nosić
Piyńć marek na sztrofa - niy szło już uprosić
Rechtōr był surowy - ło niymieckość dboł
A fater łod Kostka zaś utropa mioł
Ciyngym przeca łożōł na edukacyjo
Piyńć marek to dużo - zaś była mecyjo.

1898

Matura Kostkowi poszła jak "ze płatka"
Tyż myśl ło sutannie ciepnōł do łostatka
Wybroł sie do Wrocka prawo sztudiyrować
Czy wiedzioł że bydzie za polskościōm stować?

Po prowdzie

Po prowdzie kusiyła go tyż medycyna
Z tym we Wrocku sztartnōł, dyć zmiynioł dziedzina
Po roku był pewny - jego drogōm prawo
Choć fater przi tymu wcale niy biōł brawo.
—
W Towarzystwie Akadymikōw Gōrnoślōnzokōw

We ty ferajnie skarbnikym łostoł
Choć niy za dugo to trwało
Prusok rozwiōnzoł je - cołkym prosto
W pamiyńci dyć już łostało.
—
Piyrszy "testamynt"

We pruskim sōndzie złożōł "testamynt"
Bo niy chcioł czegoś stracić na amynt
Tōż Towarzystwa dokumyntacjo
Zachowoł tako - czas prziznoł racjo.
—
"Zet" - Zwiōnzek Młodzieży Polski

We Młodzieży Polski tyż Kostka widzieli
Ferajna z nich była jednak cołkym tajno
I bestōż prziznować sie nawet niy śmieli
Policyjo prusko dyć niy była fajno.
—

Na stancji

Na stancji poznoł łōn swoja frela
Cerōw dość miała pani Aniela
Stefa, Maryja, Hela i Wanda
Sztyry - tōż przeca już jakby "banda"

Kostek pszoł ty co "Niymca niy chciała"
Tyż jeszcze inksze przimioty miała
Na kosmetyczka dziołcha kształcono
Jyż karlusowi jest przeznaczono.

Ponoć

Ponoć we młodości
Fara sie zamarzōł
Dyć skuli miłości
Kerōm Polska darzōł
Sztudiyrowoł prawo
Blikoł w polityka
I niy żył niymrawo
Choć musioł tyż rzykać.
—
1901-1907

W fachu adwokackim praktyka zdobywo
Niyjedyn sōnd wtedy na niego sie dziwoł
W Trzebnicy,Zgorzelcu, Świdnicy, Wrocławiu
Widzieli że Kostek niy yno sie bawioł

Wpiyrw referyndorzym - asesorym z czasym
Zdoł w kōńcu egzamin "adwokacki klasy"
By kancelaryjo mōg sōm już łotworzyć
W Glywicach na rynku - śmioł sie na to wożyć.


Prezes glywickego "Sokoła"

Towarzystwo Gimnastyczne gniozdo miało swoje
We zocnych Glywicach - przeca ło tym wiycie
Wolny prezesowoł i toczōł durś boje
By we tym "Sokole" pulsowało życie.
—
Ring 14 (1907-1917)

Tōż kancelaryji jest adres istnego
Znali jōm nikierzy co we polityce
Niy słuchali cołkym rzōndu niymieckego
I sie łośmielali poddać to krytyce.

Rajca miejski (1911-1914)

Łostoł miejskim rajcōm - niy trza sie dziwować
Przikłod dlo nikerych łōn richtig mōg dować
Ze niym bardzi polske jakby te Glywice
Dyć godōm wōm tako - to niy jakeś wice.
—
Bank Ludowy w Glywicach

Piniōndz tyż po gowie chodziōł
Bank Ludowy mu przigodziōł
Dobre co na dole - wiedzioł
Bestōż i przi tymu siedzioł.
—
Prezes Okryngowego Zwiōnzku Ślōnskich Kōł Śpiywaczych

Ponoć muzyk z Kostka żodyn
Dyć niy brakło ty przigody
Przeca mioł do ludzi grajfka
Był jak tako ślōnsko szlajfka

Choć tyż możno i pieśniczka
Co krasiyła frelkōm liczka.
—
1914

Niym jeszcze wojna światowo bychła
Już we Wolnego pierōńsko gruchła
Adres na krōtko mioł cołkym nowy
Twierdza we Nysie - niych Ślōnzek to wiy.
—
Adwokat

Kancylario adwokacko w Gliwicach łotworzōł
Zowdy ponoć łōn Ślōnzokōw brōnić przeca wożōł
W kōńcu za niym sie zawarła brama twierdzy nyski
Kiblowały w tym hereszcie same mocne pyski.

1917

Toż Wolny teroz we wojsku służy
Przi koniach jakoś czas mu sie dłuży
W kōńcu do sztabu Kostka przeniyśli
Kej znoł jynzyki - po jejich myśli.
—
1918

Z kōńcym wojny wrōcioł cołkym do cywila
Już wiedzioł co teroz jakby Polski chwila
Z Glywic do Bytōnia familijo kludziōł
Tōż tyn Gōrny Ślōnzek wszyndy sie łobudziōł

Jedni patrzōm w Niymca - inksi we Poloka
Nikerym sie nawet inakszy chce skokać
Bo przeca tyż rosła ślōnzokowsko siyła
Choć na łobie strōny durś targano była


Wolny ze Korfantym na Polska stowiali
Bestōż co niymiecke chcieli tu łobalić
Po czyńści ze tego przeca wiela wyszło
Choć niy wszysko tako jako chcieli prziszło.
—
Naczelno Rada Ludowo 1919

Niy - jo niy byda wos tu cyganiōł
Była ta Rada przeca w Poznaniu
Korfanty jednak na tym postawiōł
Podkōmisariat w Bytōniu "bawiōł"

Kostek w niym przeca wiceszefowoł
Chnet piyńć miesiyncy aż reskiyrowoł
Dyć rozwiōnzały władze to wszysko
Trza uciyc z Niymiec - granica blisko.
—
W Sosnowcu

Tōż zza Brynicy na Ślōnzek blikoł
Ło inkszo dola dlo niego rzykoł
Drapko tyż prziszło piyrsze powstanie
Wolny z pōmocōm zarozki stanie

Z ksiyndzym Pośpiechym, Dreyzom, Rymerym
Dbo by niy ciyrpioł uchodźca kery
Ściōngali dary ze cołki Polski
Zdało sie - kraj tyn bardzi im swojski.
—
Polski Kōmisariat Plebiscytowy w Bytōniu

Hotelu "Lōmnitz" już dzisioj niy ma
Tabula yno wspomino tymat
W niym Kostek przeca tyż reskiyruje
Dyć Wojtka rynka ze wiyrchu czuje.
—

Wydział Prawny Polskiego Kōmisariatu Plebiscytowego

W tym jego sztela richtig prawdziwo
To adwokata przeca niy dziwo
Dboł by ze prawym wszysko sie dzioło
Chocioż niy zowdy było wesoło.
—
Kōmisjo Samorzōndowo

Niōm nasz adwokat tyż reskiyrowoł
W niyj autōnomji zaczōntek
Bestōż jyj łojcym sie nōm wydowo
Ciekawy życio to wōntek

Tu sie ze Buzkym czynsto spotykoł
Kerego Zeflym tyż zwali
Łōn do Warszawy potym pōmykoł
Co uradziyli słoł dali.

Ustawa 15.VI.1920

W kōńcu kapnyła wszysko Warszawa
I sejm uchwalōł tako ustawa
Z kerōm mōg Ślōnzek sie samorzōńdzić
Ze autōnōmjōm zdo sie niy zbłōńdzić

Jo łod sia szkryfna - łōna Kostkowo
Doł jyj nojwiyncy - to mi sie zdowo.
—
Plebiscyt i powstanie

"Autōnōmji Ślōnska" ździybko było mało
Tōż i Niymcōm przeca dać sie coś zachciało
Prowincjo osobno ze rejyncji była
Mieli jōm podźwignōńć coby rosła w siyła

Dyć prowda jest we tym - plebiscyt "przegrany"
Yno mały kōnsek mioł być Polsce dany
Prziszło na ta ziymia niyszczyńście - powstanie

Wolny ze gywerōm jednak w niym niy stanie

Mioł chrōnić działaczy po niymiecki strōnie
I czekać aż z cołkōm insurekcjōm kōniec
Jak było po wszyskim jechoł do Genewy
Doł pozōr by Polsce niy przipadły plewy.
—
Tymczasowo Rada Wojewōdzko VI.1922

Sejmu ślōnskego jakby zaczōntek
Kostek już znaczōn tu wiela
Przeca sie niy krył we ciymny kōntek
Już w Polsce ślōnsko chnet sztela.

"Akt uroczystego objyńcia Gōrnego Ślōnska przez Rzōnd Polski"
16.VII.1922

Ligōń dokumynt taki sporzōńdziōł
Podpisy dali tam swoje
Przeca sie Ślōnzek już samorzōńdziōł
Choć wielke przed sia mioł znoje

Handszrift Wolnego tyż na tym akcie
Jakby być mōgło inaczy
Tōż teroz wiycie ło takim fakcie
I niy ma co sie łōnaczyć.
—
W Katowicach

Z Bytōnia trza kludzić sie do tych Katowic
Bo granica dzieli - tego sie już dowiydz
Przi rynku sie łotwar chnet kancelaryjo
Na Zaciszu dōm mioł - choć tyż w niym mecyjo

Dyć ślubno wszyskego już niy wytrzimała
Szczyńściym co teściowo wiela pōmogała
Bo przeca sie chopu niyleko to kleci
Jak mo mieć na gowie cołko piōntka dzieci.

—
Piyrszy welunek Sejmu Ślōnskego
24.IX.1922

Chocioż utropy było z tym wiela
Wywelowali posłōw i tela
Ze trzech łokryngōw - łoziym sztyrdziści
Autōnōmijo cołkym sie ziści

Wolny wziōn mandat ze "Zjednoczynio"
W niym mioł kamratōw i głos sumiynio
Ferajna dała posłōw nojwiyncy
Trza było teroz fest sie umynczyć
Deliberować do gorki gowy
By rosnōł w Polsce Ślōnzek już nowy.

Piyrszy Sejm Ślōnski

We "budowlance" siedziba mioł
Tam kaj muzyka dzisioj tref doł
Kostek w niym laska marszałka trzimoł
Przi autōnōmji nigdy niy drzymoł

Cołko kadyncjo na zeslu siedzioł
Bōg - Ślōnzek - Prawo -to ciyngym wiedzioł
Co laga po to "piyrszego" chyciōł
By sie dlo Ślōnska pożytek klyciōł.
—
Sejm Ślōnski 1922-1935

Do trzech Izbōw Ślōnska Kostka welowali
We wszyskich mu laska marszałkowsko dali
Do szworty wlyźć niy chcioł skuli Sanacyji
Miołby na sumiyniu za wiela mecyji.
—


Ze Grażyńskim

Ze Grażyńskim Wolny niywiela sie pszoł
"Malutkim Piłsudskim" przeca jego zwoł
Dyć przewrōt majowy przinios w taśce chopa
Co dlo korfanciorzy był jak ta utropa.

Trzi kadyncje

Ktōś szkryfnōł że były jak te boćki trzi
Wolny na nich furgoł ło tym kożdy wiy.

W Sejmie Ślōnskim

Grażyńskiemu Korfanty czynsto kōntra doł
Bo "Mały Piłsudski" myńszość tympić chcioł
Możno by z tym było łostudy tu wiyncy
Dyć marszałek laga niy wypuszczoł z ryncy.

Drugi Sejm Ślōnski 1930

Sztyry miesiōnce dlo sia łōn mioł
Czas taki prziszoł i tref to chcioł.
—
Trzeci Sejm Ślōnski

Czas głodu był jymu na obrady dany
Dyć skiż polityki w kōńcu rozwiōnzany.
—
Co by powiedzieć?

Co by ło Wolnym teroz powiedzieć
Zdo sie że trzeba ło tym nōm wiedzieć
-Łon autōnōmji richtig wachowoł
Na wrogōw jeji pozōr durś dowoł

W tym widzioł Ślōnska w Polsce fundamynt
To nojważniejsze - wiydzcie na amynt.
—
W Kōmitecie Niesiynia Pōmocy Bezrobotnym

Z biskupym Adamskim wziōn to Wolny w rynce
Ulżyć bezrobotnym chcioł przeca w ich mynce.
—
1935

Pizła fest sanacjo w ślōnsko polityka
Już laska marszałka jak fechciarsko kryka
Nawet niy chcioł siyngać po mandat we flekach
To niy mōgło skusić takego czowieka.

Wrzesiyń 1939

Kostek wojynno tułaczka zaczōł
Ku Zaleszczykom jednak niy skryńciōł
We Lwowie osiod - na zachōd paczōł
Tukej z utropōm sie swojōm mynczōł

Zdowało mu sie - Francyjo ruszy
Dyć cierń skiż tego urosnōł w duszy
Ło familijo wiela tyż tropiōł
Ło Ślōnsk i Polska co ktosik topiōł.

Lwōw 1939-1940

We Lwowie teroz Ślōnzok styrany
Już tu tref lepszy niy był mu dany
W co ciyngym wierzōł cołkym we dole
Gorzko mu było na tym padole

Prziszło chorōbsko - dyć niy dziwota
Że sie umynczōł przi hercklekotach

Aż jego serce cołkym stanyło
Tako ze kōńcym marszałka było

Grōb mo do dzisioj przeca we Lwowie
Tyn zocny Ślōnzok - nasz wielki czowiek
Jakby te prochy - Ślōnsku - tōż powiydz
W Roku Wolnego wziōńć do Katowic?!

Autōnōmista

Co Wolny we duszy swoji sie wymyślōł
-Przeca autōnōmio ślōnsko tyż łōn tworzōł
To Bierut dekretym kōmuny przekryślōł
Dyć Marszałek Ślōnska tego już niy dożōł.

Wszyskim kierzy chcom wiedzieć cosik wiyncy ło Konstantym Wolnym chca polecić
ksionżka;
MARSZAŁEK SEJMU ŚLĄSKIEGO
Życie i dzieło Konstantego Wolnego (1877-1940)
autorzy:
Alojzy Lysko Konstanty Wolny (wnuk marszałka)

11.XI.2005 Bujaków

Kaj Kostek sie rodziōł
Tam tabula bydzie
Zdo sie jakby ze tym
Zaś na Ślōnzek przidzie
Możno prochy z grobu
Trefiōm do ty szteli
Historyjo tako
Ciekawie sie ścieli.

2012 - Rok Kōnstantego Wolnego

No dyć niy dziwota - skiż autōnōmiji
We dwudziestym drugim niy bōło mecyji
Prawie rdość z tego co Polska sie brała
Kyns Gōrnego Ślōnska w granicach już miała


Zaś Wolny - dyć autor ty zocny ustawy
Skiż kery i dzisioj ciyngym trocha wrzawy
Łostoł tu marszałkym - Sejmym Ślōnskim wodziōł
Przez trzi kadyncyje tref mu to przigodziōł

Niy chcioł mieć po drōdze jednak z sanacyjōm
Marszałkowsko laska niy jakomsik kryjōm
Stanōł ździybko boku we czas niyspokojny
Co skończōł niyszczyńściym - doczkali aż wojny

Ślōnzek w Polsce dźwigać - tako piyrwyj wożōł
Prochy jego znojdziesz na lwowskim cmyntorzu
Tōż niy trza sie dziwać - jako niy chcieć tego?
Gōrnoślōnsko ziymio - wiym - czekosz Istnego!

Gabinet Konstantego Wolnego został odtworzony w Bibliotece Śląskiej ZOBACZ

* CZYTAJ KONIECZNIE:

*Katastrofa busa na S69 w Przybędzy - fakty, opinie WIDEO i ZDJĘCIA
*Sprawa Madzi z Sosnowca - ustalenia prokuratorów, zeznania rodziców

*GWIAZDA PROGRAMU X-FACTOR nagrywała swój klip w Świerklańcu. ZOBACZ FOTKI
* http://slask.naszemiasto.pl/serwisy/fotomatura2012/: FOTOMATURA 2012. Zobacz tegoroczne maturzystki i maturzystów z całego województwa! ZAGŁOSUJ!