Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

W każdym wieku trzeba ćwiczyć pamięć i dbać o nią

Krystyna Bochenek
Dr nauk medycznych Stanisław Ochudło
Dr nauk medycznych Stanisław Ochudło fot. Marzena Bugała
O problemach z pamięcią i o tym, jak ćwiczyć pamięć z dr. nauk medycznych Stanisławem Ochudłą, lekarzem w Oddziale Neurologii Wieku Podeszłego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, rozmawia Krystyna Bochenek

Co to jest pamięć? Jak można ją zdefiniować?

Pamięć - jest to jedna z najważniejszych wyższych funkcji mózgowych polegająca na kodowaniu, odtwarzaniu i przechowywaniu informacji. Bez pamięci człowiek nie może normalne funkcjonować.

Skąd się biorą różnice między ludźmi w sposobach i tempie zapamiętywania różnych rzeczy? Są przecież osoby, które bardzo szybko się uczą; raz coś przeczytają lub usłyszą informację i już ją przyswajają. Inni potrzebują o wiele więcej czasu, by coś zapamiętać. I wcale nie bierze się to z roztargnienia.

Wszyscy różnimy się między sobą, także pod względem umiejętności zapamiętywania różnych informacji. Każdy z nas jest nieco inaczej skonstruowany. Warto jeszcze uświadomić sobie jeden fakt - że pamięć może być różnego typu i dotyczy wszystkich rodzajów bodź-ców, które do nas docierają. Wyróżniamy pamięć wzrokową, słuchową, pamiętamy bodźce dotykowe, wrażenia smakowe i emocjonalne. Pod tym względem każdy z nas może mieć inne predyspozycje do zapamiętywania różnych charakterystycznych cech.

Czy ktoś może mieć dobrze rozwinięte dwie pamięci, np. wzrokową i słuchową?

Zazwyczaj w codziennym funkcjonowaniu w różny sposób charakteryzujemy występujące zjawiska. Dlatego pewne osoby niektóre informacje potrafią zapamiętywać o wiele lepiej.

Dlaczego szybciej i lepiej zapamiętujemy informacje, które nas interesują?

Jest to klasyczna sytuacja, kiedy koncentracja uwagi, skupienie się na danej informacji czy zdarzeniu ułatwiają ich zapamiętywanie i utrzymywanie. Gdy jesteśmy czymś zainteresowani, skupiamy uwagę na danym bodźcu i ta informacja jest w lepszym stopniu zapamiętana niż każda inna. Przyczyną tego jest sposób funkcjonowania naszego umysłu. Po prostu koncentracja uwagi ułatwia zapamiętywanie. Jeżeli nie skupimy uwagi na danym przedmiocie, to wówczas jesteśmy rozproszeni. Trudno wymagać wtedy, aby informacja została dobrze zapamiętana.

Jeśli przeczytamy książkę, która niezbyt nas interesuje, to jak długo powinniśmy pamiętać jej treść? Czy w ogóle można to określić?

Trudno to ocenić, bo jeśli coś nas nie zainteresowało, to normalnym fizjologicznym zjawiskiem jest szybkie zapominanie tych niepotrzebnych faktów. Każdy z nas posiada umiejętność selekcji informacji, które powinny być zapamiętywane i tych, które nie wymagają zaangażowania pamięci długotrwałej.

Istnieją metody przyswajania wiedzy oparte na relaksacji, ponoć przez sen też można się czegoś nauczyć. Czy to jest możliwe, skoro lepiej jest skoncentrować się na danej informacji?

Relaksacja sprzyja koncentracji uwagi na wybranym temacie, umożliwia wyłączenie zbędnych komunikatów i dzięki te-mu pozwala na lepsze zapamiętywanie.

Jak dzielimy pamięć?

Dzielimy ją na pamięć krótkotrwałą i długotrwałą. Pamięć krótkotrwała jest to umiejętność oceny aktualnej sytuacji i wykorzystywania informacji, które mamy zakodowane w pamięci długotrwałej. Pamięć długotrwała z kolei dzieli się na deklaratywną i proceduralną. Pamięć deklaratywna to umiejętność zapamiętywania nazw, przedmiotów, nazwisk, numerów telefonów, itp. Jest to pamięć deklaratywna semantyczna. Pamięć deklaratywna epizodyczna jest to zaś pamięć zdarzeń, pamięć biograficzna każdego z nas. Długotrwała pamięć proceduralna jest to umiejętność zapamiętywania tego, co dzieje się zwykle poza naszą bezpośrednią kontrolą, jest to pamięć ruchów i czynności wykonywanych odruchowo zakodowanych w pamięci we wczesnym okresie rozwoju mózgu, jnp. chodzenie, bieganie, czy też czynności bardziej skomplikowanych i wyuczonych w późniejszym okresie życia, jak pisanie, czytanie czy prowadzenie samochodu.

Czy można ćwiczyć pamięć?

Oczywiście i jest to zalecane w każdym wieku. Metody są różne, ale z praktycznego punktu widzenia, patrząc na nasze codzienne funkcjonowanie, jedną z cennych metod jest zwykła rozmowa z osobami najbliższymi, z tymi, z którymi się spotykamy. W trakcie rozmowy przywoływane są zdarzenia, które pamiętamy, mobilizujemy inne funkcje poznawcze, możliwa jest weryfikacja przekazywanych wiadomości. Przebywanie w odosobnieniu, brak kontaktów towarzyskich jest jednym z głównych czynników ryzyka pogorszenia pamięci. Pamięć możemy również ćwiczyć, ucząc się nowego języka obcego albo doskonaląc znajomość już poznanego. Generowanie nowych sytuacji towarzyskich, które zmuszają umysł do stałej aktywności, zawsze sprzyja naszej pamięci.

Od czego zależy zapamiętywanie?

W zapamiętywaniu bardzo ważna jest koncentracja uwagi. Jeśli staramy się zapamiętać jakąś informację, powinniśmy zminimalizować dopływ jakichkolwiek zakłóceń, które do nas docierają. Następnie skoncentrować się na zapamiętaniu informacji czy sytuacji i starać się je utrwalić w pamięci.

Czy można określić wiek, w którym pamięć jest najbardziej wydajna?

To pierwsze 20 lat naszego życia. Wtedy najłatwiej się uczymy. Niestety, w miarę starzenia się organizmu, starzeje się również mózg, a umiejętność zapamiętywania jest stopniowo co-raz gorsza. Każdy z nas w wieku starszym może mieć pewien problem z zapamiętaniem nazwiska, nowego numeru telefonu, itp. Starszy wiek jest podstawowym czynnikiem ryzyka pogorszenia pamięci.

A czy młodsze osoby nie mają kłopotów z pamięcią?

Też mają. Jeżeli myślimy o wielu sprawach naraz, mamy wiele codziennym kłopotów i problemów, wiele spraw do załatwienia, słyszymy wiele nowych in-formacji w radiu czy telewizji, to trudno się dziwić, że o czymś zapomnieliśmy lub nie zapamiętaliśmy w natłoku myśli.

Czy warto zapisywać sobie, jakieś ważne rzeczy na kar-teczce, np. listę zakupów?

To znaczenie ułatwia funkcjonowanie. Gdy jej brak powoduje, że ciągle popełniamy jakieś błędy i o czymś zapominamy, to niewątpliwie karteczka będzie konieczna. Jednak przysłowiowa "karteczka" także może rozleniwiać, bo zaczynamy polegać tylko na zapisanych informacjach. Można więc zadać sobie ćwiczenie pamięci, starając się unikać zapisywania spraw, które mamy do załatwienia i zapamiętywać np. listę zakupów.

Który z bodźców - słuch, wzrok czy dotyk najsilniej oddziałuje na naszą pamięć?

Jesteśmy indywidualnie zróżnicowani. Większość z nas to wzrokowcy, którzy lepiej zapamiętują informacje odbierane narządem wzroku.

Co najbardziej szkodzi pamięci, pomijając urazy?

Bardzo szkodliwe są choroby prowadzące do zaburzeń pamięci, a jest ich wiele. Przed
niektórymi powinniśmy się starać ustrzec. Choroby pro-wadzące do zaburzeń pamięci, to choroby neurozwyrodnieniowe. Są to choroby neurologiczne, których proces polega na zaniku tkanki mózgowej. Drugą grupę stanowią choroby naczyniowe ośrodkowego układu nerwowego; jedną z nich jest udar mózgu. Wyróżniamy też choroby organiczne i urazy ośrodkowego układu nerwowego. Do zaburzeń pamięci prowadzą również niektóre choroby psychiczne. Poza tym mamy bardzo długą listę cho-rób ogólnoustrojowych prowadzących do zaburzeń funkcjonowania naszego organizmu i
które mają wpływ na wystąpienie zaburzeń pamięci. Już mówiliśmy, że pamięci szkodzi pewna izolacja społeczna. Często zdarza się, że osoby starsze zostają same w domu. Unikają towarzystwa, nie wychodzą z domu. To zamknięcie się w mieszkaniu i unikanie spotkań towarzyskich jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń pamięci. Oglądanie telewizji nie jest rozwiązaniem, bo z programem nie można porozmawiać. Trzeba to zmienić. Można zapisać się do klubu osiedlowego lub na zajęcia uniwersytetu trzeciego wieku, zając się wnukami itp. Każda aktywność zmuszająca nasz mózg do pracy, jest bardzo dobra. Ćwiczenie mózgu jest absolutnie konieczne. Amerykanie mówią: train the brain, czyli ćwicz swój mózg.

Czy otępienie jest równoznaczne z utratą pamięci?

Nie. Otępienie jest pewnym zespołem chorobowym, który charakteryzuje się zaburzeniami pamięci, ale nie tylko. Aby rozpoznać otępienie, muszą wystąpić także zaburzenia innych funkcji poznawczych - ta-kie, które prowadzą do zaburzenia codziennego funkcjonowania. Brak pamięci jest jednym z objawów otępienia.

Kiedy zaczyna się fizjologiczne osłabienie pamięci?

W amerykańskiej klasyfikacji schorzeń chorób istnieje jednostka zwana zaburzeniami pamięci związanymi z wiekiem, gdzie przyjęto 65 lat, jako rozpoczęcie wieku podeszłego. Przyjmuje się, że od tego wieku człowiek może mieć mniejsze możliwości zapamiętywania. Nie ma oczywiście jednoznacznej granicy i nie jest tak, że od 65. roku życia, wszyscy gorzej zapamiętujemy. Zdarza się, że osoby 90-letnie mają bardzo dobrą i świetnie funkcjonującą pamięć. Z moich obserwacji wynika, że 10 proc. 80-90-latków ma bardzo dobrą pamięć.

Czy objawy choroby Alzheimera można wcześniej zdiagnozować lub zbadać?

Choroba Alzheimera bardzo rzadko jest chorobą dziedziczną. Szacuje się, że tylko półtora procent wszystkich przypadków choroby Alzheimera ma podłoże dziedziczne. Nie można przewidzieć jej rozwoju u osób zdrowych, niemających problemów z pamięcią, nie wykonuje się specjalnych badań. Jednak gdy pacjent zgłasza zaburzenia zapamiętywania, należy wykonać badania neuropsychologiczne, by stwierdzić, które z funkcji poznawczych uległy uszkodzeniu. Po pewnym czasie należy badania powtórzyć, aby stwierdzić, czy nie występuje progresja schorzenia. W przypadku wątpliwości, należy udać się do neurologa.

Jeżeli zaczynamy zapominać, to co przede wszystkim powinno nas zaniepokoić?

Niepokojąca powinna być sytuacja, gdy zaczynamy zapominać o istotnych sprawach, niezbędnych do naszego prawidłowego, codziennego funkcjonowania. Gdy popełniamy przez to istotne błędy, albo osoby z otoczenia zaczynają nam zwracać uwagę, że zapomnieliśmy o czymś ważnym. Niepokojące jest to, gdy nasze zaburzenia pamięci stają się nie tylko naszym subiektywnym odczuciem, ale gdy są też obiektywizowane przez otoczenie.

Jakie lekarstwo trzeba brać, żeby wróciła pamięć?

To trudne pytanie, bo nie dysponujemy idealnym preparatem, który poprawiałby pamięć. W przypadku zaburzeń pamięci w lekko- i średniozaawansowanej chorobie Alzheimera dysponujemy lekami należącymi do grupy tzw. inhibitorów acetylocholinesterazy. Zastosowanie tych leków może prowadzić do poprawy pamięci i innych funkcji poznawczych, a także zaburzeń zachowania często towarzyszących chorobie Alzheimera. Ale nie dysponujemy takim lekiem, który przywracałby kapitalną pamięć.

Czy reklamowane ostatnio różne produkty rzeczywiście dobrze wpływają na pamięć?

Nie ma dowodów na to, by te leki w jakikolwiek sposób poprawiały pamięć. Cześć z tych substancji oddziałuje na poprawę stężenia cholesterolu i jego frakcji w surowicy krwi, a więc pośrednio może zapobiegać chorobom naczyniowym, które są częstą przyczyną otępienia naczyniopochodnego. W związku z tym pośrednio mogą wpływać na poprawę funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

Czy witamina B1 ma wpływ na poprawę pamięci?

Niedobory witaminowe są jedną z przyczyn zaburzeń pamięci, a nawet zespołu otępiennego. Niedobory witaminowe, w tym witaminy B1 oraz - bardzo często - B12, są przyczyną nie tylko zaburzeń pamięci, ale i otępienia i to tzw. otępienia odwracalnego, czyli ustępującego po włączeniu odpowiedniego leczenia. Jeśli mamy więc do czynienia z niedoborem witaminy B1, co często jest konsekwencją nadużywania alkoholu, to stosowanie tej witaminy może poprawiać funkcje pamięci.

Czy stres ma wpływ na pamięć?

Tak. Oddziaływanie stresu prowadzi do brak koncentracji uwagi, a tym samym do ograniczenia możliwości zapamiętywania. Innych stanem, często związanym z zaburzeniami pamięci, jest depresja. Obniżony nastrój bardzo źle wpływa na funkcję pamięci i powoduje jej znaczne pogorszenia.

Czy memotropil jest dobrym lekarstwem na poprawę pamięci?

Jest to preparat, którego międzynarodowa nazwa brzmi piracetam. Zalecany był przez wiele lat jako lek poprawiający pamięć, ale ostatnie badania tego nie potwierdziły. Lek ten ma poprawiać metabolizm, czyli przemiany biochemiczne w obrębie komórki nerwowej i jako taki zalecany jest w
wielu schorzeniach, np. zawrotach głowy czy zaburzeniach równowagi. Producent podaje jego skuteczność w pozaalheimerowskich zaburzeniach pamięci.

Czy dieta ma wpływ na poprawę pamięci?

Zachowanie zdrowej diety jest niezwykle ważne, ze względu na profilaktykę wielu chorób w tym chorób sercowo-naczyniowych. Znaczna część otępień jest spowodowana procesem, który rozwija się na tle zaburzeń krążenia mózgowego. Nieprawidłowa dieta, przede wszystkim zbyt obfita, prowadzi do rozwoju wielu schorzeń, więc pośrednio wpływa na zaburzenia pamięci. Często spotykamy się z opinią, że niektóre produkty spożywcze, np. orzechy mają zbawczy wpływ na pamięć i mentalne funkcjonowanie. Niestety, nie ma takiego produktu spożywczego, który byłby złotym środkiem i rozwiązał problemy z pamięcią. Nie można potwierdzić tezy, że jedzenie orzechów czy ryb poprawi pamięć. Jak zawsze, tak i w zakresie diety, należy zachować rozsądek, a przede wszystkim umiar.

Czy alkohol i papierosy mają wpływ na pamięć?

Tak, chociaż nie bezpośrednio. Palenie papierosów jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nadużywanie alkoholu także ma fatalny wpływ na zdrowie. Choć trzeba wspomnieć, że pojawiają się badania epidemiologiczne wskazujące, że regularne spożywanie nie-wielkich ilości alkoholu zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, a przez to otępienia. Niewielka ilość to nie więcej niż jeden kieliszek wina.

Czy po udarach mózgu można przywrócić i zregenerować naszą pamięć?

Udar mózgu przebiega w róż-ny sposób pod względem klinicznym. U wielu osób nie powoduje zaburzeń pamięci. Natomiast tam, gdzie zaburzenia pamięci występują - a mówimy tu o okresie odległym, nie o ostrej fazie udaru - zazwyczaj funkcje pamięciowe wracają w niewielkiej części i stają się utrwalonymi deficytami, tak że trudno uzyskać stan wyjściowy. Przebieg udaru zależy od jego rozległości i lokalizacji określającej stopień zniszczenia tkanki mózgowej. U wielu pacjentów obserwujemy po wielu miesiącach leczenia, a nawet i bez leczenia, zjawisko plastyczności mózgowej, która pozwala chorym na przywrócenie niektórych funkcji organizmu, w tym także pamięci. Często po udarze mamy do czynienia z porażeniem połowicznym, zaburzeniami mowy, jednak w miarę prowadzonej rehabilitacji funkcje ruchowe wracają. Oczywiście, poudarowa rehabilitacja w dużym stopniu zależy od pomocy osób drugich, zazwyczaj najbliższych.

Na ile można cofnąć objawy związane z zaburzeniami pamięci?

To zależy, czym te zaburzenia są spowodowane i jakie są przyczyny. Jeśli jest to stan depresyjny czy obniżonego nastroju, to lekami przeciwdepresyjnymi często udaje się znacznie poprawić funkcje pamięci. Jeśli jest to spowodowane zaburzeniami nerwicowymi, to po wyleczeniu przyczyny uzyskuje się także poprawę funkcji pamięci i ich po-wrót do poprzedniego stanu. Czasem zaburzenia pamięci są spowodowane niedoborami witaminowymi, zaburzeniami hormonalnymi lub innymi przyczynami łatwo poddającymi się leczeniu, wtedy też powraca pamięć. Czasami trzeba wykonać zabieg neurochirurgiczny, gdy przyczyną otępienia jest guz lub krwiak pourazowy.

Dr nauk medycznych Stanisław Ochudło

Urodził się w 1957 r. w Katowicach. Dyplom lekarza uzyskał na Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w 1982 r. Pracę zawodową rozpoczął w Mikołowie, a od 26 lat pracuje w Centralnym Szpitalu Klinicznym Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, początkowo w Klinice Neurologii, a od 1998 r. w Klinice Neurologii Wieku Podeszłego. Prowadzi specjalistyczną praktykę lekarską w zakresie neurologii.Jest autorem lub współautorem 46 publikacji naukowych oraz 156 prac przedstawianych na krajowych i zagranicznych konferencjach i zjazdach naukowo-szkoleniowych; autorem rozdziałów w trzech podręcznikach neurologicznych oraz tłumaczem kolejnych trzech.
Dr Ochudło jest członkiem Polskiego Towarzystwa Neurologicznego (PTN), gdzie pełnił funkcje sekretarza Zarządu Głównego, był także sekretarzem i wiceprzewodniczącym Śląskiego Oddziału PTN. Należy do Polskiego Towarzystwa Udaru Mózgu oraz Sekcji Schorzeń Pozapiramidowych i Sekcji Alzheimerowskiej PTN, należy do Movement Disorders Society. Żona - dr Halina Ochudło i syn - dr Michał Ochudło są stomatologami, córka Agata studiuje stomatologię na Śląskim Uniwersytecie Medycznym. Dr Stanisław Ochudło interesuje się historią najnowszą Polski i Europy, filozofią. Lubi turystykę górską, szczególnie jazdę na nartach.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Materiał oryginalny: W każdym wieku trzeba ćwiczyć pamięć i dbać o nią - Dziennik Zachodni