Czy to byli awanturnicy?

Trzeba jednak jasno stwierdzić, że kręgi debatujących wcale nie są rozległe, ograniczone głównie do środowisk naukowych, politycznych, dziennikarskich i pasjonatów regionalnych dziejów. Świadomość historyczna młodych mieszkańców, myślę tutaj głównie o uczniach i studentach, jest skromna, by nie powiedzieć uboga.

Całość powstańczej wiedzy prowadzi do skrajnie zróżnicowanych ocen i komentarzy. Pojawiają się tezy, że śląska irredenta to przykład regionalnej wojny domowej, lokalnej awantury, która doprowadziła do tragicznych następstw. Jeden z opolskich działaczy Mniejszości Niemieckiej uznał, że powstania były zamachem na integralność i suwerenność zachodniego sąsiada. Krytycznie oceniony, nawet we własnym środowisku politycznym, przeprosił publicznie za niemądre i jednostronne oceny. Powstania i ich aktorzy, żeby użyć tutaj języka dramatu, wymagają poważnego namysłu i uwzględnienia trzech przynajmniej kontekstów.

Z punktu widzenia utworzonej po pierwszej wojnie światowej Rzeczpospolitej, zwłaszcza po przegranym plebiscycie, powstania, a trzecie z nich w szczególności, odegrały niezwykle pozytywną rolę. Polska sfastrygowana po zaborach była peryferyjnym krajem Europy, słabym gospodarczo i cywilizacyjnie zapóźnionym. Industrialny Śląsk był jej wielką szansą na szybszą odbudowę. Wszak nie istniał jeszcze Centralny Okręg Przemysłowy, a ośrodki przemysłowe ulokowane w większych miastach nie mogły nadążyć za zmianami w kraju. Ponadto wschodnie województwa państwa były głęboko zacofane, zajmując prawie połowę terytorium ówczesnej Polski, zatrudniały ledwie 12 proc. robotników przemysłowych. Włączenie zatem znaczącej części Górnego Śląska do odtworzonego państwa było, i jest oceniane, jednoznacznie pozytywnie, a powstańcy traktowani jak prawdziwi bohaterowie.

Podobną, a może analogiczną ofertę, złożyłyby Niemcy. Śląsk był ważnym, choć kresowo ulokowanym, obszarem przemysłowym tego kraju. Istotniejszym było Zagłębie Ruhry, ale przemysłowe funkcje regionu w gospodarce niemieckiej trudno przecenić. Utrata znaczącej części Górnego Śląska przez Niemcy była również traktowana w Polsce jako rodzaj dziejowej sprawiedliwości i przekonania, że kto sieje wojenny wiatr, musi zbierać burzę. W Niemczech zaś panowało przekonanie, że takie uszczuplenie państwa wynika z awanturniczych, politycznych i militarnych, działań strony polskiej.

WSZYSTKO O POWSTANIACH ŚLĄSKICH - KOMPENDIUM WIEDZY
I wreszcie w takich komentarzach nie można pominąć społeczności regionalnej, która geograficznie ulokowana była między państwami o sprzecznych interesach. Z całą pewnością powstania naruszyły integrację społeczności regionalnej. Dochodziło do walk bratobójczych, tragicznych zdarzeń i nikczemnych zachowań.

Opublikowana w 1935 roku praca Józefa Chałasińskiego "Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej "Kopalnia" na Górnym Śląsku", wyraźnie ukazuje konflikty i ich dynamikę między tymi dwoma żywiołami w Murckach, bo to je ukrył autor pod nazwą "Kopalnia". Nawet jeśli znakomity socjolog przerysował z powodów ideologicznych znaczenie napięć i antagonizmów, to zapewne ich nie wymyślił. W debacie nad powstaniami śląskimi trzeba uwzględnić wszystkie te trzy punkty widzenia.

Z zakłopotaniem śledziłem spory o uchwały dwóch sejmików wojewódzkich w sprawie zwycięskiego dla Rzeczpospolitej ostatniego powstania. Rozumiem różnicę poglądów w tej sprawie, sprzeczne interesy, odmienne oceny, ale chodziło o upamiętnienie śmierci ludzi sprzed dziewięćdziesięciu lat z wszystkich formacji politycznych, narodowych i etnicznych.

Rozumiem, że rację miał Seneka, pisząc, że słabnie męstwo bez przeciwnika. Dziwią mnie jednak ci, którzy w roku 2011 budują swoje polityczne pozycje sięgając do zdarzeń i oponentów historycznie już odległych. Historię trzeba znać, wszak to nauczycielka życia, fakty uczciwie opisywać, ale przyszłości regionu nie można tworzyć żyjąc tylko jego przeszłością.

WSZYSTKO O POWSTANIACH ŚLĄSKICH - KOMPENDIUM WIEDZY