Górnictwa nie można przypudrować. Afera goni aferę i tak jest od lat

Przygotowania do tej kontroli są już w toku, ale chyba tylko ludzie głębokiej wiary wiążą z nią jakieś nadzieje. Kontrolerzy NIK-u są w górnictwie stale obecni i czytając kolejne ich raporty można odnieść wrażenie, że to sztuka dla sztuki. Choć najczęściej po tej lekturze włosy się jeżą na głowie.

- Trzeba umiejętnie hierarchizować problemy górnictwa, a głównym problemem są bardzo wysokie koszty - uważa Janusz Steinhoff, były wicepremier i minister gospodarki. Te koszty są pochodną trudnych warunków górniczo-geologicznych na Śląsku, ale także złego zarządzania, wręcz niegospodarności. Pokaźny spadek cen węgla w świecie, import, odsłonił nam słabość polskich producentów. Toną i wołają podatników o pomoc. Sięgamy więc do raportów NIK, co na temat tej słabości, a przede wszystkim niegospodarności mówili kontrolerzy w minionych latach.

Trzy lata temu NIK ostrzegł, że zagrożeniem dla dostaw krajowego węgla na poziomie zabezpieczającym potrzeby gospodarki jest nieracjonalna bieżąca gospodarka złożami, która niekiedy wykazuje "cechy gospodarki rabunkowej, a mimo to była akceptowana przez ministra środowiska".

Gospodarka rabunkowa

Wniosek pierwszy: nie dbamy o złoża. Świadczą o tym wysokie straty, wybiórcze eksploatowanie bardziej opłacalnych pokładów. Zdarzało się, że uszkadzano je nawet z powodu stosowania tzw. niszczącej podbudowy.

W pięcioletnim okresie, objętym kontrolą, zniszczono łącznie 24 353 tys. ton zasobów geologicznych. Na przykład w 2007 roku w złożu "Śląsk" - Pole Panewnickie, eksploatowanym przez kopalnię "Wujek", wydobyto 243,3 tys. ton węgla, a straty w złożu wyniosły aż 352,5 tys. ton.

Czytamy w raporcie: "Minister środowiska jako organ zobowiązany do nadzoru nad gospodarką zasobami naturalnymi, nierzetelnie wypełniał swoje obowiązki w zakresie dbałości o ochronę zasobów. W większym stopniu uwzględniał bieżące interesy spółek węglowych niż długofalowe interesy skarbu państwa jako właściciela tych złóż". NIK wykrył, że do ministra trafiały nierzetelne dane na temat zasobów węgla.

NIK sugeruje ograniczenie wydobycia do złóż posiadających stosunkowo najlepsze warunki górniczo-geologiczne, do głębokości 1000 m. Ale to oznacza likwidację lub uśpienie czasowe niektórych kopalń.

Nieopłacalne remonty

NIK też badał, jak górnictwo wydaje pieniądze na remonty czy przestrzega procedur przetargowych przy zakupie części zamiennych, usług remontowych. Jedynie w niewielkim stopniu zamówienia na usługi remontowe i części zamienne oparte były o tryby konkurencyjne.

Wniosek drugi: Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła prowadzenie gospodarki remontowej maszyn i urządzeń przez górnictwo wydobywające węgiel kamienny, natomiast pozytywnie ocenia, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, prowadzenie gospodarki remontowej przez podmioty eksploatujące rudy miedzi, cynku i ołowiu. Jakiekolwiek formy uprzywilejowania niektórych firm nieuchronnie prowadzą do zawyżania cen i mogą sprzyjać korupcji.

Na przykład Kompania Węglowa uzyskała zgodę prezesa Urzędu Zamówień Publicznych, by (w latach 2005-2007) z wolnej ręki zakupić usługi remontowe oraz części do maszyn i urządzeń o łącznej wartości szacowanej na 2 mld zł. Znaczna część dokumentacji była przy tym nierzetelna.

Kontrolerzy stwierdzili, że plan remontów Kompanii Węglowej nie wynikał z potrzeb poszczególnych kopalń. Jego konstrukcja opierała się na przewidywanym limicie wydatków w danym roku, który określał zarząd, a nie na weryfikacji faktycznych potrzeb, które wynikają ze stanu technicznego eksploatowanych maszyn i urządzeń. W kopalni "Piast" w latach 2004-2007 na remonty, naprawy i usługi serwisowe kombajnu wydano łącznie ponad 10,5 mln zł, co było porównywalne z ceną zakupu nowego urządzenia. Przed podjęciem decyzji o kolejnym remoncie nikt nie analizował, czy to się jeszcze opłaca.

W latach 2005-2007 kopalnia "Piast" zapłaciła ponad 70 mln zł firmie zewnętrznej, która odwoziła do remontów maszyny i urządzenia, a potem przywoziła je na teren kopalni. Zapłaciła, ale nie przypilnowała, co i kiedy wozi przez bramę kopalni. W książkach ruchu pojazdów występowały niezapisane wiersze, w których można było dopisać fikcyjne przejazdy. W wierszach zapisanych, poza numerami rejestracyjnymi auta, nie określano towaru, jaki był przewożony ani dokładnych godzin przejazdu.
Kontrola z 2009 roku wykazała, że Jastrzębska Spółka Węglowa straciła bonifikaty za najem kombajnów, prawie 5 mln zł. Z kolei Kompanii Węglowej kontrolerzy wytknęli ponoszenie znacznych nakładów na modernizację zdekapitalizowanych obudów, które potem nie były wykorzystane.

Jak spółki węglowe wydawały pieniądze na cele pozaprodukcyjne - finansowanie działalności związkowej, sportowej, organizacji społecznych, fundacji, działalności charytatywnej i kulturalnej, przekazywanie darowizn, zlecanie ekspertyz, badań i usług doradczych oraz szkoleń i konferencji? To kolejny obszar kontroli NIK.

Nadzór właścicielski

Wniosek trzeci: Ministerstwo Gospodarki nie dokonało analizy kosztów działalności związków zawodowych i sponsoringu.
Ujawniono, że Katowicki Holding Węglowy wysłał do Wielkiej Brytanii 30 osób na czterodniowe seminarium, ale szkolenie trwało tylko w drugim dniu pobytu. Pozostały czas przeznaczono na cele turystyczne, za co spółka węglowa nie powinna płacić. Koszt związany z wyjazdem wyniósł 132,7 tys. zł.

Zarząd KHW delegował czterech pracowników na czternastodniowy wyjazd służbowy do Kambodży, którego organizatorem była jedna z organizacji związkowych. Prezesi nie potrafili wskazać celu gospodarczego takiej wyprawy. Akurat ta spółka bardzo hołubiła związkowców, bo zwalniała ich z obowiązku świadczenia pracy ponad limit określony prawem.

Jedna z takich organizacji związkowych otrzymała od 440 tys. na swój jubileusz, na catering z alkoholem i zakup tysiąca zegarków. NIK uznała to za niegospodarność, bo zegarki kosztowały 63 tys. zł, a KHW zapłaci za nie 305 tys. zł.

Nadzór właścicielski ministra gospodarki był nierzetelny, ograniczał się do powoływania władz spółek, zatwierdzania rocznych sprawozdań. Jakie są szanse, że kolejna kontrola, a zwłaszcza kryzys doprowadzi do sanacji? Żadne. Władza zajęta jest sobą. Po środowym spotkaniu górniczych związków z premierem, Dominik Kolorz, przewodniczący śląsko-dąbrowskiej Solidarności, powiedział: - Zostało oddalone widmo postawienia w stan upadłości Kompanii Węglowej. Plan ratunkowy powinien się opierać na elementach techniczno-finansowych i organizacyjnych.

Będzie więc jak zawsze: od afery do afery. Byle dziś był spokój.

***

Prokuratura Okręgowa w Katowicach prowadzi cztery śledztwa o niegospodarność w spółkach węglowych. - Jedno z nich, wszczęte w czerwcu, dotyczy m.in. umowy pomiędzy Kompanią Węglową a kopalnią Brzeszcze - mówi prokurator Marta Zawada-Dybek. W marcu wszczęto śledztwo w sprawie kopalni "Murcki-Staszic" i niegospodarności przy zakupie trzech przenośników taśmowych wartych 22 mln zł. Od roku prokuratorzy przyglądają się umowie na dostawę węgla dla Elektrociepłowni Opole przez Kompanię Węglową.

W 2010 roku do sądu trafiły trzy akty oskarżenia w sprawie niegospodarności i korupcji. Jeden z nich obejmuje 27 osób związanych z kopalnią "Budryk". Sprawa dotyczy nieprawidłowości przy przetargach na budowę i szkody w wysokości 1,4 mln zł.

*Mundial 2014: Pełne składy wszystkich zespołów grających na Mundialu 2014
*2500 górników na bruk w Kompanii Węglowej. To tragedia!
*Basen Ruda w Rybniku najpiękniejszy w Polsce? ZOBACZ ZDJĘCIA
*Elementarz: Bezpłatny podręcznik POBIERZ PDF