Oddychajmy zdrowo – aplikacja Śląskie SMOGSTOP w walce ze smogiem

O smogu w ostatnich latach mówiono wiele

Kampanie społeczne uświadamiające negatywne skutki zanieczyszczeń czy dofinansowanie zadań służących wymianie lub modernizacji źródeł ciepła w województwie śląskim są tylko nielicznymi przykładami działań służących poprawie jakości powietrza, którym oddychamy.

Smog, będący mieszanką szkodliwych cząsteczek pyłu zawieszonego i drobinek cieczy w powietrzu, wywiera bezpośredni wpływ na zdrowie każdego z nas. Lekarze alarmują, jak dotkliwe są skutki smogu dla naszego organizmu. Szczególnie narażone są dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze oraz przewlekle chore.

O tym, jak chorują przez smog najmłodsi mieszkańcy województwa śląskiego opowie dr n. med. Małgorzata Farnik adiunkt w Katedrze i Klinice Pneumonologii na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach, specjalistka od chorób układu oddechowego, ze szczególnym uwzględnieniem astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).

Rozpoczynając naszą rozmowę z Panią dr Farnik, zapytaliśmy ją, jakie substancje chemiczne są obecne w smogu oraz jaki jest ich wpływ na nasze zdrowie.

Smog zawiera związki chemiczne, wszystkie o szkodliwym działaniu dla zdrowia – znajdziemy w nim siarkę, niepożądane związki organiczne, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, metale ciężkie, tlenek azotu czy dioksyny. Dodatkowo cząstki smogu są nośnikiem różnych alergenów. Osoby cierpiące na alergie mogą w efekcie tego doświadczać jednocześnie objawów podrażnienia górnych dróg oddechowych oraz typowych objawów alergicznych.

Poza układem oddechowym i odpornościowym, cierpi również nasz układ sercowo-naczyniowy. Dowiedziono, że wzrost stężenia szkodliwych pyłów - zwłaszcza PM2,5 - zwiększa ryzyko niedokrwiennej choroby serca. Smog może także zwiększać insulinooporność i częstotliwość występowania zachorowań na cukrzycę typu 2. Dodatkowo, badania wykazują, że zanieczyszczenie powietrza wpływa na skład mikrobioty jelitowej i tym samym może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego.

Lista chorób i problemów, które powoduje smog, jest naprawdę długa. Jak więc widzimy, jakość powietrza ma determinujący wpływ na stan naszego zdrowia.

Jak bardzo nasze powietrze odbiega od standardu?

Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazują, że poziom PM2,5 nie powinien przekraczać 10 µg/m³ (średni roczny), a NO₂ stężenia 40 µg/m³. Niestety w wielu miejscach w Polsce normy te są stale i wielokrotnie przekraczane.

W Polsce norma dla pyłów drobnych wynosi 50 µg/m³ (średnia dobowa), z poziomem informowania 200 µg/m³ i alarmowym 300 µg/m³. Nawet przy zastosowaniu bardziej liberalnych norm określonych w polskim prawie, śląskie miasta nadal borykają się z ich przekroczeniem. Jako przykład, 14 marca 2024 roku Katowice zarejestrowały stężenie PM10 na poziomie powyżej 100 µg/m³, przekraczając normę wynoszącą 50 µg/m³. Było to już dziesiąte przekroczenie norm w tym roku¹.

Według raportu Europejskej Agencji Środowiska (ang. European Environment Agency (EEA)) w latach 2021-2022 wśród 10 najbardziej zagrożonych smogiem miast w Europie, niestety dominowały polskie miasta (jest ich aż 7 na tej liście). Jest to dla nas bardzo alarmujące, ponieważ potencjalny wpływ na występowanie astmy wśród dzieci w Polsce jest znacznie wyższy niż w innych krajach Europy².

Dzieci chorują przez smog?

U dzieci, które oddychają powietrzem bliżej poziomu gruntu, ryzyko narażenia na smog jest wyższe ze względu na intensywniejszą ekspozycję na szkodliwe substancje. Wraz ze zwiększeniem wentylacji, np. podczas zabaw na dworze, uprawiania sportu (przy pogłębieniu oddechu, zwiększeniu jego częstotliwości) – narażenie na szkodliwe substancje zawarte w powietrzu jest jeszcze większe. Aż jedna trzecia przypadków astmy dziecięcej jest wynikiem oddziaływania smogu – jak podają najnowsze dane na podstawie analizy WHO oraz Europejskiego Towarzystwa Oddechowego (ERS) wyeliminowanie smogu ze środowiska dziecka przyczyniłoby się do zmniejszenia nawet o 30% odsetka dzieci chorych na astmę oskrzelową.

Warto również zauważyć, że incydenty skurczy oskrzeli u dzieci w wyniku narażenia na czynniki drażniące mogą mieć wpływ na nieprawidłowy rozwój układu oddechowego i powstanie ryzyka rozpoznania chorób przewlekłych – astmy (już w okresie dzieciństwa) lub POChP - przewlekłej obturacyjnej choroby płuc - w wieku dorosłym.

Jak możemy próbować chronić dzieci przed smogiem?

Dane o wpływie smogu na zdrowie najmłodszych budzą zaniepokojenie wielu rodziców, ale przekładają się także relatywnie na wzrost świadomości występującego zagrożenia. W związku z tym postanowiliśmy zapytać Panią dr Farnik o możliwości monitorowania i dostosowywania codziennych aktywności naszych dzieci do aktualnego poziomu zanieczyszczenia powietrza.

Na ten problem proponuję spojrzeć nieco inaczej. Faktycznie możemy zauważyć, że świadomość społeczna i zainteresowanie tym problemem stale rośnie. Mamy możliwość monitorowania sytuacji w lokalnych warunkach, przez np. aplikację Śląskie SMOGSTOP.

To powstała w ramach projektu InfoSMOG-MED aplikacja na urządzenia mobilne. Śląskie SMOGSTOP informuje, np. rodzica o stanie jakości powietrza oraz prognozuje zagrożenia zdrowotne, co daje mu możliwość zaplanowania aktywności dziecka z uwzględnieniem stanu jakości powietrza w jego najbliższym otoczeniu. Aplikacja jest wynikiem współpracy Samorządu Województwa Śląskiego, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach oraz Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu.

Warto się tym kierować i w miarę możliwości dostosować aktywności dziecka do poziomu zanieczyszczeń w danym dniu. Miejmy jednak nadzieję, że trend poprawy jakości powietrza w województwie śląskim zostanie utrzymany i z każdym rokiem będziemy świadkami poprawy stanu zdrowia naszej społeczności.

¹ https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/rwms/12/overruns/0
² https://www.eea.europa.eu/themes/air/urban-air-quality/european-city-air-quality-viewer

BIBLIOGRAFIA:

1. Normy dla pyłów drobnych w Polsce, dostęp online: http://www.gios.gov.pl/pl/aktualnosci/294-normy-dla-pylow-drobnych-w-polsce
2. Publikacja ERS, dostęp online: A third of childhood asthma cases in Europe may be attributable to air pollution: https://www.ersnet.org/the-society/news/a-third-of-childhood-asthma-cases-in-europe-may-be-attributable-to-air-pollution [8 sierpień 2019]
3. Publikacja WHO, dostęp online: WHO Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide. Global update 2005. WHO, 2006. On-line: https://iris.who.int/handle/10665/107823
4. Publikacja HEI, dostęp online: Health Review Committee. Air Pollution and Health: A European and North American Approach (APHENA): https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20073322/
5. Publikacja Epidemiology: Particulate air pollution and fetal health: a systematic review of the epidemiologic evidence. Epidemiology, 2004; 15: 36-45.
6. Artykuł naukowy NCBI, dostęp online: Estimated risk for altered fetal growth resulting from exposure to fine particles during pregnancy: an epidemiologic prospective cohort study in Poland: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1247567/pdf/ehp0112-001398.pdf
7. Jedrychowski W, Perera F, Mrozek-Budzyn D, Mroz E, Flak E, Spengler JD, et al. Gender differences in fetal growth of newborns exposed prenatally to airborne fine particulate matter. Environmental Research, 2009; 109: 447-456.
8. Głuszek J, Kosicka T, Wpływ smogu (zanieczyszczonego powietrza) na choroby układu sercowo-naczyniowego, Choroby Serca i Naczyń 2019; tom 16, nr 3, 201–206.
9. Wong, T. Y, Smog induces oxidative stress and microbiota disruption, Journal of food and drug analysis, 2017; 25 (2), 235–244.