Spotkania Medyczne: Zapamiętaj, że czas to mózg!

Czym jest udar mózgu?Przede wszystkim udar to stan zagrażający życiu człowieka. Objawy pojawiają się nagle, mogą mieć różny charakter, trwają zazwyczaj powyżej 24 godzin. Nie ma znaczenia, czy będą miały charakter ustępujący czy nasilający się, ważne by jak najszybciej szukać pomocy. Najlepiej od razu wezwać pogotowie.

Na czym polega udar mózgu?
To choroba naczyń mózgowych. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1980 roku, udar mózgu to nagłe wystąpienie ogniskowych lub globalnych zaburzeń czynności mózgu, trwających dłużej niż 24 godziny i spowodowanych przez przyczyny naczyniowe, czyli związane z przepływem mózgowym krwi. Na świecie udar mózgu stanowi trzecią co do częstości, po chorobach serca i nowotworach, przyczynę zgonów oraz najczęstszą przyczynę trwałej niesprawności u osób powyżej 40. roku życia.

Większość osób nazywa udar wylewem.
Tak mówią pacjenci, jednak w istocie wylew, czyli krwawienie, stanowi ledwie jedną piątą wszystkich udarów mózgu, natomiast w sensie statystycznym i epidemiologicznym częściej mamy do czynienia z udarem niedokrwiennym, a więc takim, w którym dochodzi do przerwania przepływu krwi do danej części mózgowia. Statystycznie więc, około 72-86 proc. udarów ma charakter niedokrwienny, natomiast krwotoki śródmózgowe lub podpajęczynówkowe stanowią ok. 9-18 proc. udarów.

Czy udar to coś nagłego?
Tak. Charakterystyczną cechą udaru mózgu jest nagłość objawów. Pojawiają się zazwyczaj w sytuacji niespodziewanej. Każdy udar jest wstrząsem dla mózgu, nawet jeśli nie pozostawia trwałego inwalidztwa, bowiem może być czynnikiem ryzyka wystąpienia kolejnego udaru, który może już spowodować większy problem z naszym z funkcjonowaniem społecznym.

Jakie są najbardziej charakterystyczne objawy udaru mózgu?
Mogą być bardzo różne, a zależy to od miejsca i stopnia uszkodzenia mózgu. W zależności od tego, czy udar dotyczyć będzie lewej czy prawej półkuli czy też pnia mózgu - pojawią się różne objawy, przy zachowaniu cechy wspólnej, że pojawią się nagle. Nagłym objawem może być osłabienie siły mięśniowej jednej kończyny, np. ręki - ot, wypadnie nam z niej szklanka, czujemy, że coś jest z nami nie tak. Częściej mamy do czynienia z osłabieniem siły mięśniowej połowy ciała, np. prawej ręki i nogi. Pacjent może upaść, potknąć się. Często objawom tym może towarzyszyć uczucie drętwienia, parzenia, pieczenia kończyny. Także osłabienie siły mięśni twarzy, co wiąże się z porażeniem jednego z nerwów twarzowych, tzw. opadnięty kącik ust.

Jakie jeszcze objawy sygnalizują udar mózgu?
Mogą się pojawić nagłe zawroty głowy, zaburzenia równowagi, nudności, wymioty, problemy z widzeniem. W wypadku tych ostatnich może to być nagłe podwójne widzenie, nagłe zaniewidzenie na jedno oko lub pojawienie się zaburzeń widzenia w postaci połowicznego niedowidzenia w obrazie, na który patrzymy. Zaburzenia mowy mogą powstać jako objaw wyłączny
lub towarzyszyć osłabieniu kończyn. Pacjent może się porozumiewać, natomiast mowa jest niewyraźna, bełkotliwa. Albo nie rozumieć, co się do niego mówi, ale potrafi mówić. Może też nie rozumieć treści słów lub mieć zaburzenia mieszane - nie do końca rozumieć i nie do końca mówić.

Mówi się, że jeśli udar dotyczy prawej półkuli mózgu, porażona jest lewa strona ciała i odwrotnie. Z czego to wynika?
To konsekwencja naszej anatomii, budowy układu nerwowego i krążenia.

Jak często pacjenci lekceważą objawy udaru?
Bardzo często. Nawet jedna szósta do jednej dziesiątej incydentów mózgowych zostaje przeoczona. Chciałabym zwrócić uwagę na dwa stany kliniczne. Pierwszy nazywamy przejściowym atakiem niedokrwiennym. Nagle zjawiają się objawy, o których mówiłam wcześniej, ale po kilku, kilkunastu minutach albo kilku godzinach wycofują się, co uspokaja pacjentów i rodziny. Tyle że problem nie ustępuje. Przemijające niedokrwienie mózgowe nie jest udarem, tym niemniej jest manifestacją zaburzeń układu sercowo-naczyniowego i stanowi bez wątpienia czynnik ryzyka wystąpienia udaru. Już w pierwszych dniach po takim incydencie kilkanaście procent osób dozna udaru mózgu. Drugi przypadek ma miejsce wtedy, gdy na skutek zmian krążenia w tętnicy zaopatrującej siatkówkę dojdzie do utraty widzenia jednym okiem, ale po kilkunastu sekundach zdolność widzenia zostaje przywrócona. Pacjent się uspokaja. Niestety, w istocie jest to sygnał zaburzeń krążenia w obrębie mózgu, spowodowanych zmianami miażdżycowymi w tętnicy szyjnej, która zaopatruje tę półkulę mózgu.

Jakie są przyczyny udaru?
Bardzo różne. W Polsce nadciśnienie tętnicze jest najpoważniejszą przyczyną udaru - zwiększa jego ryzyko 5-6-krotnie. Także choroby serca ze szczególnym wskazaniem na migotanie przedsionków - pięciokrotnie zwiększają ryzyko udaru. Podobnie jak cukrzyca i zaburzenia gospodarki lipidowej, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, mniejsza aktywność ruchowa. Generalnie u źródeł udaru leżą czynniki, na które mamy wpływ i takie, na które wpływu nie mamy. Należą do nich wiek - udar jest przede wszystkim chorobą ludzi starszych, (choć można go dostać w każdym wieku), obciążenie rodzinne udarem, przebyty wcześniej udar.

Skoro nadciśnienie tętnicze jest tak groźne, to jakie powinno być, by nie stanowiło zagrożenia?
Prawidłowe i wyrównane przez całą dobę. Teoretycznie chcielibyśmy mieć ciśnienie w granicach 120/80. Jeśli to niemożliwe, ważne by nie przekraczało wartości 140/90, a u osób z cukrzycą 135/80-85. Groźne są spadki ciśnienia w godzinach porannych, szczególnie u osób z niedociśnieniem. Bywają powodem udarów niedokrwiennych. Także nadmierne leczenie hipotensyjne, czyli obniżające ciśnienie krwi, może dać efekt odwrotny od zamierzonego i spowodować udar. Większość udarów występuje w godzinach porannych. Pacjenci z rozwiniętą miażdżycą i zwężonymi tętnicami szyjnymi lepiej tolerują wyższe ciśnienia.

Jak leczy się dziś udary mózgu?
Najnowocześniejsza metoda to leczenie za pomocą leku trombolitycznego, podanego pacjentowi dożylnie najpóźniej do 4,5 godzin od wystąpienia udaru. Lek ten ma za zadanie udrożnić zwężone lub zamknięte naczynie. By być leczonym tą metodą, trzeba jeszcze spełnić szereg warunków medycznych.

Jak wiele osób korzysta z tej metody?
W Polsce otrzymało w ubiegłym roku trombolizę 3,1 proc. pacjentów. W najlepszych ośrodkach w kraju, m.in. w tym, w którym ja pracuję - w Katowicach-Ochojcu, podobnie jak w najlepszych ośrodkach w Europie Zachodniej z trombolizy skorzystało 8-10 proc. chorych z udarem. Ważne, by nie lekceważyć objawów i natychmiast wzywać pogotowie. Zwłaszcza że skutki udaru mogą być nieodwracalne, a pacjent, jeśli przeżyje, może już nigdy nie wrócić do aktywnego życia.

Maria Zawała, Anna Sojka

Najważniejsze zalecenia dotyczące profilaktyki udaru mózgu przedstawiła dr n. med. Anetta Lasek--Bal, neurolog, zastępca ordynatora Oddziału Udarowego w Górnośląskim Centrum Medycznym im. prof. Leszka Gieca w Katowicach-Ochojcu.
1. Kontroluj ciśnienie tętnicze krwi.
2. Stosuj właściwą dietę, bądź aktywny, kontroluj masę ciała.
3. Jeśli masz jakiekolwiek podejrzenia udaru mózgu, nie zwlekaj, czas to mózg!
Partnerem Spotkań Medycznych jest Wydział Opieki Zdrowotnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.

UWAGA! W lipcu i sierpniu Spotkania Medyczne nie będą się odbywać. 

Pacjenci po udarze mózgu często wymagają opieki. Jak pomóc im radzić sobie w codziennym życiu mówili studenci fizjoterapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego pod okiem dr Anny Brzęk.

Rehabilitacja po udarze niejednokrotnie jest długotrwała i męcząca, dlatego też ćwiczenia należy wykonywać pod okiem profesjonalisty. Ale sami możemy pomóc choremu w codziennej pielęgnacji.

1. Rozbierając pacjenta zawsze najpierw zdejmujemy koszulę, zaczynając od rękawa ręki zdrowej, bo mamy większe możliwości manewru, a potem dopiero zdejmujemy rękaw ręki chorej. Ubieranie także rozpoczynamy od ręki porażonej, żeby nie urazić chorego, a na koniec zakładamy rękaw ręki zdrowej. Ta sama kolejność dotyczy spodni.

2. Ważne jest codzienne utrzymanie ciała chorego w czystości. A to oznacza czasem toaletę chorego w łóżku i higienę jamy ustnej rano, wieczorem i po każdym posiłku. Również zmiana pampersów wymaga każdorazowej pielęgnacji skóry. Rozwiązaniem dla chorych, którzy mają problemy z siadaniem, ale poruszają się, np. o kulach, jest kupno nakładki na toaletę.

3. Kule zawsze trzyma się po stronie zdrowej. Rączka powinna znajdować się na wysokości bioder. Asekurujemy pacjenta, idąc po stronie porażonej.

Partnerem Spotkań Medycznych jest Wydział Opieki Zdrowotnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.

*Euro 2012 w DZ: eksperci typują wyniki meczów, wywiady z gwiazdami, strefa kibica
*Nowy podział Śląska: koniec woj. opolskiego i śląskiego, wspólne górnośląskie