Światowy Dzień Transplantologii. „Gdyby nie przeszczep, prawdopodobnie czekałaby mnie śmierć”

26 stycznia obchodzony jest Ogólnopolski Dzień Transplantacji. Dlaczego warto zgodzić się na przeszczep za życia i nie odmawiać lekarzowi, gdy zada (być może najtrudniejsze w życiu pytanie), o to czy bliski chciałby, aby po śmierci pobrano jego narządy? Pani Monika choruje na mukowiscydozę. To nieuleczalna choroba, która prędzej czy później kończy się przeszczepem płuc.

— Gdyby nie przeszczep, prawdopodobnie czekałaby mnie śmierć. Byłam tego świadoma – opowiada pani Monika Ożóg-Maliszewska i dodaje: - Chyba mam szczęście w życiu. Myślę, że trafiłam na mądrych i bardzo ambitnych lekarzy, którzy chcą z pacjentem rozmawiać i widać, że chcą to wszystko rozwijać. Moi rodzice też bardzo mądrze mnie prowadzili - pragnęli tego, żebym miała normalne życie. Mimo że można powiedzieć, iż jestem osobą niepełnosprawną, nigdy nie byłam w domu tak traktowana.

Jak wskazuje dr Maciej Urlik ze Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, płuca są bardzo delikatną i dość specyficzną tkanką, ponieważ znajdują się na pograniczu środowiska jałowego oraz powietrza, w którym są drobnoustroje. Z tego powodu płuca wytworzyły swego rodzaju barierę immunologiczną. Lekarze u osób z przeszczepionymi płucami zazwyczaj stosują silne leki immunopresyjne, które zapobiegają odrzutowi narządu. Choć może to zabrzmieć brutalnie – najważniejsze jest optymalne leczenie dawcy, a właściwie jego ciała, gdy niestety obumrze mózg. Tkanka płucna jest bardzo delikatna.

— Drugą istotną rzeczą jest wczesne orzeczenie śmierci mózgu. Chodzi o jej rozpoznanie, bo śmierć mózgu to nie jest proces administracyjny. Ona nie zachodzi wtedy, kiedy odpowiednia komisja się zbierze. To jest proces fizjologiczny. Gdy następuje, mamy szereg reakcji w organizmie, które niestety niekorzystnie wpływają na tkankę płucną. Tutaj ważna jest szybkość i edukacja zespołów, które się zajmują prowadzeniem i leczeniem dawców. My tu w Polsce przeszczepiamy płuca od pacjentów i od dawców, którzy podłączeni są do respiratora są 7 do 9 dni. Na zachodzie ten czas liczy się w godzinach i to jest ich przewaga – uważa dr Maciej Urlik.

Według polskiego prawa, zgoda dawcy jest domniemana, choć i tak zazwyczaj rodzina jest pytana o zdanie. Jeśli ktoś nie chce być dawcą po śmierci, może wyrazić swoją wolę w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Większość ludzi jednak zgadza się na pobranie organów. Brak zgody dotyczy tylko 10 proc. przypadków. Lekarze także zawsze pytają rodzinę o to, czy zmarły chciałby transplantacji organów. Aby do tego doszło, musi być orzeczona wspomniana śmierć mózgu.

— Generalnie śmierć mózgu następuje wtedy, jeżeli całkowicie ustępuje przepływ krwi przez mózg - to znaczy mózg nie żyje i nie ma jakichkolwiek oznak pracy mózgu. To jest potwierdzane dwoma seriami badań. Jeżeli są jakiekolwiek wątpliwości, są wykonane badania przyrządowe, takie jak tomografia, takie jak ocena przepływu krwi przez mózgu w badaniu angiograficznym, ewentualnie doppler naczyń mózgowych. Można wykonać też EEG. Musimy mieć absolutną pewność, że mózg osoby zmarłej nie pracuje. Gdy nie ma pewności, taką osobę się leczy dalej – tłumaczy dr med. Szymon Pawlak kardiochirurg ze Śląskiego Centrum Chorób Serca.

Lekarz także wskazuje na postęp, jaki w ostatnich latach dokonał się w transplantologii. Mówi tu jednak o powolnych postępach, bo choć procedury są ulepszane, to jednak (w przypadku serca) sama technika przeszczepu jest podobna. W zeszłym roku w Zabrzu wykonano 53 transplantacje serca i 47 transplantacji płuc. Wskazuje, że narządy można pobierać i przekazywać osobom w gorszym stanie zdrowia niż dawniej, a przeżywalność po operacji się wydłużyła o kilka lat. Lekarzom w transplantologii pomaga także ECMO, coraz szerzej stosowane w transplantologii płuc i serca.

— W ostatnich dniach udało nam się wykonać przeszczepienie serca u młodej Kobiety, która była 3 miesiące po urodzeniu dziecka. Nie udałoby się to, gdyby nie szybka diagnostyka, szybkie znalezienie odpowiedniego dawcy i gdyby nie techniki wspomagania mechanicznego. Ona była podłączona do ECMO, które całkowicie zastąpiło jej pracę serca w tym najgorszym okresie. Gdyby nie to, kobieta by zmarła i zostawiła trzymiesięczne dziecko – dodaje kardiochirurg.

Wspomniane ECMO to sztuczne płuco-serce, które pozwala na natlenienie krwi. W przypadku transplantologii ważna jest także współpraca międzynarodowa. Nie chodzi tu tylko o wymianę doświadczeń. Według dr med. Szymona Pawlaka kolejnym postępem jest współpraca z sąsiednimi krajami. W ostatnim czasie w Zabrzu przeszczepiono narządy od dwóch dawców z Czech (w tym kraju nie było na tamten moment odpowiednich biorców).

Innym ważnym ośrodkiem na Śląsku, gdzie dokonuje się przeszczepów, jest Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielęckiego w Katowicach. W 2022 roku ośrodek pobił swój dotychczasowy rekord i wykonał 157 operacji tego typu. Przeszczepia się tu m.in. wątroby i krwiotwórcze komórki macierzyste. O ile da się żyć z niewydolnością nerek (dializy), to w przypadku pierwszego z wymienionych narządów, sprawa jest o wiele poważniejsza. W przypadku tego pierwszego organu, przeszczep jest zabiegiem ratującym życie.

— Przeszczep to jedyna możliwość dla krańcowej niewydolności wątroby – wyjaśnia prof. Robert Król.

Szpital na Mielęckiego jest w ścisłej transpalntologicznej czołówce. Dotychczas przeszczepiono tu 522 wątroby. Przez około 20 lat udało się o blisko połowę zmniejszyć liczbę godzin od pobrania narządu do jego przeszczepu. To jednak nie wszystko. W Katowicach przeszczepia się także nerki i trzustki. Zdecydowana większość przeszczepów nerek pochodzi od zmarłych, niespokrewnionych dawców.

— Ja traktuję ten dzień przeszczepu jako moje drugie urodziny. To jest przede wszystkim moja ogromna wdzięczność w kierunku rodziny dawcy, że zdecydowała się na to i zgodziła się na pobranie narządów od dawczyni. Wiem, że nią była kobieta mniej więcej w moim wieku. Zmarła tragicznie w wypadku – zwierza się pani Martyna Matuszewska.

U pani Martyny przyjęła się, niestety, tylko nerka, więc żyje dalej z cukrzycą. Została edukatorką zdrowia przy przy Zespole Poradni Specjalistycznych Centrum Zdrowia Dziecka i Rodziny w Sosnowcu. Jej historia często przekonuje pacjentów do dbania o siebie i pomaga nawiązać nić porozumienia.

— Na pewno przeszczep był dla mnie przełomem. Od tego czasu nie ma mowy o jakiejś taryfie ulgowej, jeśli chodzi o dbanie o siebie. Z jednej strony to życie z cukrzycą, ale z drugiej strony mam przeszczepiony organ, o który należy odpowiednio dbać, żeby służył jak najdłużej. Robię, co mogę, żeby wykorzystać tę drugą szansę. Dzielę się moją historią i mówię o tym otwarcie. Nawet jeśli miałoby się to przydać jednej osobie, to warto – dodaje pani Martyna.