W Gliwicach odbyło się seminarium nt. represji za pomoc Żydom na ziemiach polskich w okresie II wojny światowej

Organizatorami spotkania był katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej, gliwicka delegatura Kuratorium Oświaty w Katowicach oraz Muzeum w Gliwicach. Spotkanie rozpoczęło się dwoma dwudziestominutowymi wykładami. Wojciech Hanus z rzeszowskiego oddziału IPN-u mówił o historii rodziny Ulmów i wydarzeniach z 24 marca 1944r., z kolei Aleksandra Namysło z IPN-u w Katowicach i Muzeum Historii Katowic omówiła specyfikę ziem wcielonych do Rzeszy na przykładzie województwa śląskiego i zagłębia oraz części woj. krakowskiego. Podała też przykłady pomocy okazanej Żydom przez mieszkańców regionu i represje jakie ich spotkały, zaznaczając, że na terenach wcielonych, w przeciwieństwie do Generalnego Gubernatorstwa, nie karano śmiercią.

- Chcieliśmy przybliżyć te zagadnienia nauczycielom, aby pomoc udzielana przez Polaków Żydom podczas II wojny światowej, stała się również elementem edukacji, żeby oni zapoznali się z tą tematyką u najlepszego źródła, czyli u najwybitniejszych autorytetów zajmujących się tym zagadnieniem - tłumaczy Zbigniew Gołasz, kierownik ds. merytorycznych oddziału Radiostacja w Muzeum w Gliwicach.

Przypomnijmy, w 1995 r. Józef i Wiktoria Ulmowie zostali uhonorowani medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, za ukrywanie w swoim domu grupy Żydów, wśród których byli Saul Goldman z synami Baruchem, Mechelem, Joachimem i Mojżeszem, Gołda Grünfeld i Lea Didner z córką Reszlą. W wyniku donosu, nocą z 23 na 24 marca 1944 r. do Markowej przyjechało 5 żandarmów i od 4 do 6 granatowych policjantów, którzy zamordowali ukrywających się oraz Józefa i jego ciężarną żonę Wiktorię. W 2010 roku prezydent Lech Kaczyński odznaczył Ulmów pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a 10 września 2023 r. w Markowej odbyła się beatyfikacja rodziny.

- W świetle tego, że ostatnio w mediach często pojawiały się informacje, że Polacy raczej współpracowali z Niemcami podczas Holokaustu, chcieliśmy pokazać, że ta narracja jest z gruntu fałszywa. Tym bardziej, że wiemy, że Polska była w zasadzie jedynym krajem na terenie okupowanej Europy, gdzie za pomoc udzielaną Żydom groziła kara śmierci, gdzie pomoc Żydom była organizowana przez polski rząd emigracyjny. Nie było instytucjonalnego wsparcia dla okupantów w tzw. akcji rozwiązania kwestii żydowskiej, w eksterminacji Żydów jak w innych krajach europejskich, np. Francji. Wręcz przeciwnie, struktury państwa Polskiego starały się tym ludziom, mimo wszystkich zagrożeń, udzielać pomocy. Oczywiście zdarzały się przypadki denuncjacji ukrywających się Żydów przez szmalcowników, były one jednak przez struktury rządu emigracyjnego i podziemnego państwa piętnowane i karane śmiercią - dodaje Zbigniew Gołasz.

W ocenie Zbigniewa Gołasza warto przyjrzeć się danym zgromadzonym przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu.

- Pomimo najwyższego zagrożenia, czyli utraty życia, wiele osób zdecydowało się na pomoc Żydom. Wśród Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, tytułu przyznawanego przez Jad Vashem, jedną czwartą stanowią Polacy, to jest przeszło 7 tysięcy osób. Oczywiście to nie są wszyscy którzy pomagali - mówił Zbigniew Gołasz.

Po wykładach odbył się panel dyskusyjny "Polacy wobec Zagłady", w którym wzięli udział prof. dr hab. Andrzej Żbikowski (Żydowski Instytut Historyczny/Uniwersytet Warszawski), dr hab. Grzegorz Berendt (Muzeum II Wojny Światowej/Uniwersytet Gdański) oraz dr Tomasz Domański (IPN Kielce). Rozmowę moderował dr Roman Gieroń (IPN Kraków). Podczas panelu wywiązała się ciekawa dyskusja pomiędzy prof. Berendtem a prof. Żbikowskim. Ten pierwszy postawił tezę, że podziemie polskie zbyt późno zareagowało na wypadki szmalcownictwa. Gdyby wyroki na kolaborantach wykonano już w 1942 r. być może uratowałoby się więcej Żydów. Zdaniem Żbikowskiego było to niemożliwe, gdyż konspiracja była w tym momencie zbyt słaba, by takie akcje przeprowadzić.

Dom Pamięci Żydów Górnośląskich jest ważnym miejscem na mapie Gliwic. Misją instytucji jest badanie i upamiętnianie historii Żydów na Górnym Śląsku. Jest także przestrzenią dialogu między kulturami, religiami oraz narodami, miejscem spotkań oraz prowadzenia debat o historii i jej wpływie na teraźniejszość. Dom Pamięci oferuje bogatą ofertę warsztatów dla dzieci i młodzieży związaną z historią i kulturą Żydów.