Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

36 rocznica pacyfikacji kopalni Wujek w Katowicach: Zbrodnie i kary stanu wojennego

Teresa Semik
Pacyfikacja kopalni Wujek 16 grudnia 1981 r. - to zdjęcia udostępnione naszej redakcji przez autora, katowickiego dziennikarza, Leonarda Stankiewicza.
Pacyfikacja kopalni Wujek 16 grudnia 1981 r. - to zdjęcia udostępnione naszej redakcji przez autora, katowickiego dziennikarza, Leonarda Stankiewicza. Leonard Stankiewicz
Stan wojenny trwał od 13 grudnia 1981 do 22 lipca 1983 roku. Życie straciło wówczas co najmniej 40 osób, w tym 9 górników kopalni Wujek. Twórcy stanu wojennego w zasadzie nie ponieśli kary, byli co najwyżej nękani przez sądy

Wciąż dominuje ocena, że decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego było słuszna

Władza odwołała się do prze-mocy na masową skalę wobec własnych obywateli. A wszystko pod pretekstem zagrożenia interwencją ZSRR. – Stan wojenny był traumą niezależnie od tego, po której kto stał stronie, niezależnie jak bardzo angażował się w sprawy kraju – twierdzi socjolog, dr Barbara Fedyszak-Radziejowska.

Przemawiając do Polaków 13 grudnia 1981 roku Wojciech Jaruzelski przekonywał: „Rada Państwa, w zgodzie z postanowieniami Konstytucji, wprowadziła dziś o północy stan wojenny na obszarze całego kraju”. Jaruzelski był I sekretarzem Komitetu Centralnego PZPR, premier i ministrem obrony.

Rada Państwa stanie za to przed sądem, Jaruzelski też, wiele lat później.
Największą tragedią stanu wojennego była pacyfikacja kopalni Wujek. 16 grudnia 1981 roku pluton specjalny ZOMO otworzył ogień do górników strajkujących przeciwko stanowi wojennemu. Zginęli od kul: Józef Czekalski (lat 48), Józef Giza (lat 23), Joachim Gnida (lat 28), Ryszard Gzik (lat 35), Bogusław Kopczak (lat 28), Andrzej Pełka (lat 19), Jan Stawisiński (lat 21), Zbigniew Wilk (lat 30), Zenon Zając (lat 22).

Wśród ofiar tego czasu jest 41-letni Józef Larysz, przewodniczący komisji Solidarności w „Elwro” w Pszczynie. Internowany w Zabrzu Zaborzu, wyrzucony z pracy. Zmarł 7 marca 1983 roku na zawał serca po kolejnym przesłuchaniu w Komendzie Wojewódzkiej milicji w Katowicach.

Ciało Ryszarda Kowalskiego wyłowiono z Wisły w marcu 1983 roku. Był szefem Komitetu Zakładowego Solidarności w HPR nr 4 (huta Katowice). Aresztowany w grudniu 1981, więziony przez wiele miesięcy, bez wyroku. Wyszedł z domu w poszukiwaniu pracy. Jego ciało znaleziono po dwóch miesiącach. Miał 44 lata.

Eugeniusz Wiłkomirski, lat 54 z Częstochowy, zmarł 3 września 1982 roku w wyniku pobicia przez zomowców. Uczestniczył dwa dni wcześniej w demonstracji, rozpędzonej przez służby milicyjne.

Falą oburzenia odbiła się w całym kraju śmierć maturzysty, Grzegorza Przemyka. Zmarł 14 maja 1983 roku, dwa dni po pobiciu go na komisariacie milicji w Warszawie.

Pogrzeb Grzegorza Przemyka prowadził ks. Jerzy Popiełuszko, kapelan Solidarności. Rok później funkcjonariusze SB porwali go i zamordowali. Zmaltretowane ciało księdza Jerzego związane i zakneblowane, z jedenastokilogramowym workiem przytwierdzonym do nóg znaleziono pod tamą we Włocławku.

Wraz ze zniesieniem stanu wojennego represje nie zmalały. Wynika to także z raportu Sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności MSW z 1989 roku. Na jej czele stał Jan Rokita. Ustalono, że były 122 niewyjaśnione przypadki zgonów działaczy opozycji. Zaginął m.in. lider rolniczej Solidarności, Piotr Bartoszcze. W lutym 1984 roku jego ciało odnaleziono ze śladami bicia i duszenia w studzience melioracyjnej. Niedawno w sprawie tej śmierci wypowiadał się pion śledczy IPN: „Na tę chwilę przyjmujemy ponad wszelką wątpliwość, że Piotr Bartoszcze został zamordowany”.

W ciągu dwóch pierwszych dni stanu wojennego internowano w całym kraju 3392 opozycjonistów. Potem liczba wzrosła do prawie 10 tysięcy, w tym 313 kobiet. Internować można było osobę, która który ukończył 17 lat i zachodziło podejrzenie, że nie zaprzestanie działalności opozycyjnej. Decyzję o internowaniu, bez oznaczenia czasu, wydawał komendant wojewódzki MO. Po latach IPN próbował ich z tego rozliczać.

W połowie 1982 roku władza wprowadziła nową formę izolowania działaczy opozycji – powoływano ich na obowiązkowe przeszkolenie wojskowe. Powstały Wojskowe Obozy Internowania m.in. w Rawiczu, gdzie skoszarowano też Jacka Tomczyka, szefa Biura Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Częstochowie. Zamiast ćwiczeń, zmuszano ich do wykonywania prac fizycznych.
Pierwszą próbę rozliczenia stanu wojennego podjęli posłowie KPN w 1991 roku, składając w Sejmie wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej oraz karnej wszystkich członków Rady Państwa oraz Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Jednak postępowanie w tej sprawie umorzono.

CZYTAJ DALEJ NA KOLEJNEJ STRONIE
Wrócił do niego IPN. Śledztwo w sprawie wprowadzenia stanu wojennego, katowickiego pionu śledczego, to jedno z najgłośniejszych tego okresu. Obok procesu oskarżonych o śmierć górników z Wujka. Były to próby rozliczenia na drodze prawnej sprawców tych nieszczęść, niezależnie od historyków. Właśnie sędziowie i prokuratorzy, przez pryzmat prawa karnego mówili, gdzie było bezprawie.

W 2008 roku zapadł prawomocny wyrok, skazujący 14 funkcjonariuszy plutonu specjalnego ZOMO, strzelających w kopalni Wujek: dowódcę na 10 lat, ale uwzględniając amnestię sąd wymierzył mu 6 lat. Jego podwładnych skazał na 7 lat, na mocy ustawy o amnestii złagodził karę do 3,5 roku. Dwom oskarżonym, którzy użyli broni także w kopalni Manifest Licowy w Jastrzębiu Zdroju wymierzył karę łączną 4 lata.

Katowiccy prokuratorzy IPN w 2005 roku przedstawili zarzuty pięciu żyjącym członkom Rady Państwa. Byli to: Kazimierz Barcikowski, Emil Kołodziej, Tadeusz Młyńczak, Eugenia Kempara i Krystyna Marszałek-Młyńczyk. Dotyczyły przekroczenia uprawnień przy uchwalaniu czterech dekretów o stanu wojennym, wbrew Konstytucji; Rada Państwa mogła uchwalać dekrety z mocą ustawy tylko między sesjami Sejmu. A wtedy trwała jesienna sesja.

W 2006 roku zarzuty prokuratorów IPN usłyszało pięciu żyjących członków władz partyjnych: I sekretarz KC PZPR Stanisław Kania (sąd go uniewinnił) oraz generałowie – Wojciech Jaruzelski, Czesław Kiszczak, Florian Siwicki i Tadeusz Tuczapski. Przedstawiono im zarzut „działania w związku przestępczym o charakterze zbrojnym, mającym na celu popełnianie przestępstw polegających na pozbawianiu wolności przez internowanie, naruszanie nietykalności cielesnej, tajemnicy korespondencji oraz praw pracowniczych obywateli polskich głównie skupionych w ruchu społecznym związanym z NSZZ Solidarność”.

Czas robił swoje. Zmarli: Krystyna Marszałek-Młyńczyk, Tadeusz Tuczapski, Florian Siwicki. W 2011 roku sąd zawiesił postępowanie wobec Jaruzelskiego ze względu na jego stan zdrowia. Nie podjął go do śmierci generała w 2014 r.
Czesław Kiszczak usłyszał wyrok w 2012 roku – 4 lata (złagodzony o połowę na podstawie amnestii). Wyrok utrzymał sąd wyższej instancji, a wniosek o kasację został umorzony, bo Kiszczak zmarł w 2015 roku. Członkowie Rady Państwa, przekroczyli swoje uprawnienia i działali na szkodę interesu publicznego, ale ich czyny się przedawniły.

Z badań opinii społecznej wynika, że stan wojenny raczej dzieli, niż łączy i wciąż duża grupa Polaków uważa go „za mniejsze zło”, jak przekonywali jego twórcy. W 2001 roku połowa Polaków uważała decyzję Jaruzelskiego za słuszną. Obecnie 44 proc. sądzi, że była ona dobra, a 34 proc., że zła. Nadal co piąty nie ma zdania. To porażka, także IPN.

Ukazała się właśnie książka internetowa: „Zbrodnie stanu wojennego. Aspekty prawne”, pokłosie konferencji katowickiego IPN. Znamienny jest tam artykuł dr Barbary Fedyszak-Radziejowskiej o tym, że w stanie wojennym dla socjotechnicznych korzyści podzielono wspólnotę na „złych Polaków”, którzy „upolitycznili” związek zawodowy i „dobrych Polaków,” którzy akceptowali stan wojenny. „Złych” stygmatyzowano pogardą i wykluczeniem. „Ten podział stał się ważniejszy, niż wspólnotowe więzi. Skrajnie ograniczono dyskusję, wymianę opinii i normalną rozmowę w mediach” – dodała.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!