Żydzi w Sosnowcu. Tamta zagłada. Oni tu byli przed nami. Ich historia została przerwana. Odcisnęła ślady na miejskim bruku

Ta historia została przerwana. Mieści się w tamtym wczoraj. Tu, gdzie dzisiejsze kamienice. Gdzie pośpiech ludzi. Szyny tramwajowe. Piwnice. Strychy. Przyjrzyj się. Posłuchaj. Oni tez mieli serce do tego miasta. 20 tysięcy ówczesnych sosnowiczan. Aż przyszła zagłada.

W 80. rocznicę likwidacji gett sosnowieckich 28 września 2023 r. w Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu, przy ul. Chemicznej 12, odbyła się sesja popularnonaukowa „Historia przerwana. Z dziejów społeczności żydowskiej w Sosnowcu“.

- To próba opowiedzenia historii miasta w którym 20 procent, czyli około 20 tysięcy ówcześnie żyjących w Sosnowcu to byli Żydzi. Pozostawili w tej historii miasta swój trwały ślad. Można te ślady do dzisiaj odnaleźć, o ile chodzi się po Sosnowcu wystarczająco uważnie i z przynajmniej z minimalna wiedzą na temat Sosnowca i Zagłębia Dąbrowskiego - zauważa Andrzej Sznajder, dyrektor Oddziału IPN w Katowicach.

Organizatorem wydarzenia był Pałac Schoena Muzeum w Sosnowcu oraz Instytut Pamięci Narodowej Odział w Katowicach. Jak podkreślają pracownicy IPN, przez ponad sto pięćdziesiąt lat społeczność żydowska stanowiła integralną część Sosnowca. Sklepikarze, kupcy, fabrykanci, prawnicy, lekarze...

- To była mniejszość liczna i znaczącą. Od połowy XIX wieku sosnowieccy Żydzi budowali lokalny przemysł, inwestowali w rozwój gospodarczy miasta, współdecydowali o miejskich przedsięwzięciach zasiadając w sosnowieckim samorządzie, angażowali się w działalność miejscowych organizacji społecznych, kulturalnych i zawodowych. Kres ich aktywności przyniósł wybuch II wojny światowej - mówi Sznajder.

Na skutek eksterminacji hitlerowskiej życie straciła większość żydowskich mieszkańców Sosnowca. Z tych, którzy ocaleli tylko garstka podjęła decyzję powrotu do rodzinnego miasta. Po roku 1945, sosnowieccy Żydzi stanowili mniejszość szczątkową, a z upływem lat śladową. Po 1968 r. prawie zniknęli miasta.

Wrześniowa sesja popularnonaukowa "Historia przerwana. Z dziejów społeczności żydowskiej w Sosnowcu" jest częścią obchodów 80. rocznicy likwidacji getta w Sosnowcu.

- To miało miejsce na przełomie lipca i sierpnia 1943 roku. Podobnie zresztą jak sąsiednie getto w tym samym czasie Niemcy postanowili zlikwidować w Będzinie. Sosnowieckie mieściło się na Środuli. To będzińskie na Kamionce. Dzisiejsza konferencja jest próba przywrócenia pamięci o Sosnowcu przedwojennym i na krótko przed zagładą - wyjaśnia Andrzej Sznajder.

Program konferencji obejmował liczne prelekcje oraz przytaczane autentyczne historie we wspomnieniach współczesnych, miedzy innymi: „Zagłada Żydów Sosnowca”; "Wyobraźnia na gruzach. Próba odtworzenia topografii getta w Sosnowcu-Środuli"; „Środula. Krajobraz Mausa” w Teatrze Zagłębia; Bohaterowie żydowskiego ruchu oporu w Zagłębiu Dąbrowskim; „Pro Memoria – Bojownicy z Kamionki” – impresje fotograficzno-muzyczne; Mieszkańcy Sosnowca z pomocą Żydom w okresie niemieckiej okupacji, „Była dla mojej rodziny kimś więcej niż tylko pomocą domową”; Rodzina Zorskich w ukryciu, „Pamięć pogranicza. Opowieści o żydowskim życiu i Zagładzie na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim”.

Obchodom okrągłej rocznicy wydarzenia towarzyszy wystawa o bliźniaczym do konferencji tytule. Ma na celu odtworzenie dziejów społeczności żydowskiej w Sosnowcu od momentu osiedlenia się jej w Sosnowcu po kres w okresie PRL.

- Na wystawie pokazano wybrane, najważniejsze wydarzenia z barwnej i bogatej historii sosnowieckich Żydów oraz przybliżono losy niezwykłych ludzi, którzy tę historię tworzyli. Klamrą spinającą wystawę są współczesne zdjęcia miejsc związanych z żydowską historią miasta - informuje IPN.

Ekspozycja będzie czynna do 1 października 2023 r.