"Kiedyś przeczytałem Śląsko Wyliczanka Mariana Makuli i postanowiłem napisać dwie swoje" - pisze pan Stefan. Trudno o lepszą i szybszą metodę nauki i porównywania polszczyzny z godką. "Wy gorole, my hanysy. Nasz glacaty, wasz jest łysy. Gruby u nas jest bachraty, za to garbus jest puklaty" - rymuje dalej wodzisławianin. Albo: "Na pół litra godom halba, zaś weranda to jest lauba. Jak oszczędzam to szporuja, jak chca wietrzyć, to luftuja". Obie wyliczanki w całości znajdziecie Państwo na naszej stronie dziennikzachodni.pl. Jedna kończy się tak: "Grysik to jest manna kasza, zamiast wusztu jest kiełbasa. Powóz konny to jest fura, a napisoł to Szymura".
ZOBACZ RÓWNIEŻ:
ZAPOMNIANE ŚLĄSKIE SŁOWA: Podróż z językiem ciekawa, a nawet sentymentalna [LISTY]
To nie koniec regionalnych zmagań z liryką, bowiem swoją jednoaktówkę po śląsku przysłała nam pani Irena Skwara z Siemianowic. Tytuł: "Dwa pnioki, krzok i jedno akentasza". Rozmawiają, dosłownie, sosna, lipa i dąb, zamartwiając się, że gdy kiedyś i ich dosięgnie siekiera drwala, na ich miejscu wyrosną krzaki. Taka metafora, chyba nie trzeba jej bliżej objaśniać. Tako rzecze lipa: "I mie by się marzoło ciekawe przeznaczynie: może ftoś zy mie wyrzeźbi kapliczka we Skansynie". Dzieło pani Ireny również można przeczytać w całości na dziennikzachodni.pl.
Wracając do śląskich słów, nieprzebrane ich zastępy odkrywamy w kolejnych listach, które do nas Państwo kierujecie. Zacznijmy od tych tradycyjnych, pocztowych. Garścią określeń typowych dla Pszczyny i okolic podzielił się z nami pan Kazimierz Tulaja. Wymienia on takie przykłady godki, jak "dziwać się" (patrzyć), "posturzyć" (popychać) czy "wezgerny" (śmiały, zawadiacki). Pan Stefan jest stałym czytelnikiem DZ i mieszkańcem Pszczyny od pięciu pokoleń.
CZYTAJ TAKŻE:
Zapomniane śląskie słowa: Śląskie słowa spod wieży Babel
Z zainteresowaniem czytaliśmy też refleksje na temat przemijającej śląszczyzny, które znalazły się w liście pana Jerzego Labusa z Tychów, rodowitego bierunianina. Pan Jerzy przyznaje, że z chęcią wspomina dawne czasy, racząc się lekturą wspomnień innych naszych czytelników. Sam przytacza takie m.in. słowa: "zwrytnąć się" (obrócić się), "wynokwiać" (wymyślać), "haszpel" (staroć, grat) czy "gryfczok" (piękniś, narcyz).
Pan Piotr Mikołajczyk z Pszowa zaskoczył nas stworzonym przez siebie przepastnym słownikiem wyrażeń gwarowym charakterystycznych dla regionu rybnicko-wodzisławskiego. Na przykład: "cetnor" to 50 kilogramów ("Dostoł trzidziści cetnorów wonglo", czyli półtorej tony węgla), "chańtuch" to ręcznik (ręcznik kąpielowy to też "badytuch"), "cokel" to parter, "drzymota" - drzemka ("po łobiedzie dycki biere mie drzymota"), "fantownik" - komornik, a "flyjgować" - znaczy pielęgnować.
Czekamy na kolejne listy od Państwa. Piszcie na [email protected] albo na adres naszej redakcji.
CZYTAJ:
Fyrlok, gloczka, naskwol [ZAPOMNIANE ŚLĄSKIE SŁOWA]
Dwa pnioki, krzok i jedna aktentasza
Irena Skwara z Siemianowic
Narrator: 6 krzyżyków minoło, jak dwóch gryfnych karlusów (hanysów) i jedna niy myni gryfno frelka (gorolka) dali pozor, co cosik zaczyno się dzioć wele wielki hołdy, kaj 3 ślonskie miasta sie stykajom: Chorzów, Katowice i Siymianowice.
Nasze bohatery to trzi pnioki: Domb, Sosna i Lipa, co jom kejsik ze Gorolowic wiater prziwioł. Stoły za hołdom we trzech rogach, jak we trójkoncie i łosprawiały ze sobom. Wiater łoznosioł, a echo powtorzało jeich słowa rozesione we lufcie, jak nuty we bajtlowym hefcie łod śpiywu … Ku tymu ptoki richtig śpiywały swoje trele …
DĄB: Dej pozór, Lipa, co tyż ta pinkówka (ziymba) śpiywo?
LIPA: Niy lyjcie sie żurym, co jes z wami? Dyć łona się pyto: „Widzieliście chopa z potarganymi galotami, galotami”?
SOSNA: Kej by fto niy wiedzioł, widać momy sie już dobrze we kraju, kej ji żodyn niy łodpedzioł …
DĄB: Dobrze, co my we galotach nie łażymy, bo bez 20 lot bołyby „na fest” potargane :) …
LIPA: Za to gałynzie momy bez wiater wszyscy łozwichrzone, a we piyrszy raji - nasza kamratka wiyrzba, bo łona jes beczonco: tako wiyrzba - beksa …
SOSNA: A beczeć zawsze jes nad czym ... I płacki majom ji kaj lecieć, bo stawek niymały pod sobom majom ... Jak by sie fto pytoł, wiyrzby stoć nad ciaplytom fest pszajom :) ...
Narrator:Dzioło sie to za „Starego Jorga” - jak Ślonzoki dobrotliwie godali na jednego generała … I tak ze roku na rok, ze wiosny na wiosna wyglondajom te nasze 3 kamraty kwitnonco: piyrszo kwitnie sosna. Tak, co aże tretuary i przikopy pokrywajom się żółtym pyłkiym. Domb i Lipa kwitnom późni, za to pryndko mogymy sie nasuszyć lipowego kwiycia na jesienno-zimowe sznupanie. Sosna we jesiyni asi sie swojymi szyszkami, a Domb - ajchlami.
SOSNA:Wejrzij ino, Lipa, wywiórka przikludzioła sie pomaszkiycić we mojich szyszkach!
LIPA: Fajnie ci sie te szyszki belontajom, a Dymbowi– ajchle: jak glaskugle na krisbaumie! Cosik mi sie widzi, co ze ochronki bajtle prziszły te ajchle zbiyrać. Bydom ś'nich bajstlować roztomajte bawidołka na przedszkolno wystowka.
Narrator:Jakech pedzioł – nasze pnioki krok po kroku, ze 20 razy przeszły wszyskie 4 pory roku ... i niyjedno jeich gały bez te lata widziały ...
DĄB: Patrzcie ino, kochane kamraty! Idom jakieś ludzie – smyczom roztomajte graty; widza: wiezom karyty, a na nich - łopaty …
SOSNA: Na inkszyj karycie jakieś flance majom – śmiejom sie, wesoło do siebie godajom …
LIPA: Słyszałach, jak ćwiyrkały dziamble - jo wcale niy bojom - co ta wielgo hołda na Park Wojewódzki przełonacyć majom …
DĄB: Te mode dziołchy i karlusy we społecznym czynie bydom sam rojmować to, co bez te wszyskie lata tu ze miast nawiyźli: hasie, szkło i bele-co …
Narrator: Możecie sie forsztelować, co we latach 50-tych prziboło na wyrojmowanych terynach 3,5 mln gałynzi i krzoków we 70 gatunkach? Boły to przeważnie takie, co fest pryndko rosnom i gynstymu ślonskiymu luftowi się niy dajom … A mioły wtedy nasze Wojewódzkie Gowy wielgo fantazyjo! Prziszoł tyż czas na stworzynie szpecjalnego mikroklimatu, co by i te barzij delikatne gatunki mogły tukej rosnonć ...
SOSNA:Wiosna latoś piykno: klara grzeje fest, wiaterek zawiywo, ino dyszcza mało …
DĄB: Niy bój sie: i na burza się zebiere … Ty, sosno, już kwitniesz piyknie … nos jeszcze niy biere :) …
LIPA: Dej pozór - widza, co sie kajsik blysko – pewnikiym na wieczór poleje …
SOSNA: Richtig piyknie bonto ta wiosna latoś: furgajom szmaterloki, flider wonio piyknie, we trowie moiki, gynsi-pympki i dziywanna … Ino jarzymbina śmierdzoncym kwiyciym kwitnie ...
DĄB: Mosz ała i dwa boloki!
SOSNA:Jak niy wierzysz – powoniej! Tym smrodym prziciongo roztomajte muchy, co by jom zapylały ... Ja, ja – dej pozór: niy wszysko, co fajnie wyglondo, fajnie wonio …
DĄB: Niy dej, Ponboczku, bez cufal siedzieć ze dziołchami pod takimi cuchnoncymi jarzymbinami :)!
SOSNA:Dziamble furt ćwiyrkajom, co na bezrok nowych kamratów mieć bydymy: widza bajtle ze szkoły idom nowe zaflancować drzewa … Niy ... to harcyrze maszerujom. Słysza: prawa – lewa!
DĄB: Dyć rechtórki we szkole uczom na przirodzie ło asymilacyji – jako do nos zdrowo - co kożdo roślina zielono we dziyń ze luftu dwutlynek wonglo zabiyro i tlyn do życia ludziom i gadzinie dowo.
LIPA:Bydom bajtle i harcyrze te hołdy przemiyniać … Po polsku mówiąc: chłopcy i dziewczyny przyszli na „społeczne czyny”.
DĄB: Dobrze, co te bagry nojprzód swoje zrobioły: roztomajte bergi porojmowały i inksze roboty ... Chopy tu lotały, jak ze macharzinom koty :) ...
SOSNA: Co wiosna flancujom, jesiyniom – rojmujom; kolejne ekipy ZOO sam budujom …
DĄB: Powiym szczyrze: już widza za potym jakiesik małpice, elefanty, tigry, fazany, papagaje i inksze dzikie zwiyrze … Zdrowe i kulawe, corne, biołe, abo i ryszawe.
LIPA:Coby kożdy bajtel do gadziny trefioł, postawiyli przed drogom do ZOO wielgaaaachno żirafa: bydzie dugo i sztabilnie stoła, bo jes - na trzech szłapach! Takij to i zeźryć dować niy trza: mogom dyć przijś ciynżkie czasy, kej na żywe braknie kasy :( ...
SOSNA:A na tyj alejce, co do ZOO wiedzie, kupa ludzi szpacyruje: matki cisnom wózki ze bajtlami, wiynksze na drajratach pyndalujom, bale sie kulajom, inksze - ze drachami lotajom … Na ławkach - sztudenty, co zgłymbiajom nauk wszelakich elemynty ...
DĄB:… a we zima – na szlyndzuchach bajtle sie kiołzdajom, inksze - lepiom sznyjmany ku uciesze kożdyj mamy …
LIPA: Pozór dejcie dzieci, bo nad nami fliger leci!
SOSNA: Niy rób mie za bozna - to niy fliger! Nad parkiym we lufcie jeżdżom na ketach stołki, z kerych idzie ze góry łobejrzeć: planetarium, sztadion, ZOO. Godała tu jedna frelka, co na ta luftbanka godajom ludzie: Elka. Niyroz aże trza stoć w raje, ale żodyn ze kwitkiym tukej niy łostaje.
DĄB: Na sztadionie fusbalorze grajom fusbalszpile. Ciongnom na nie z miasta cołkie familije ...
LIPA: Co niydziela przijyżdżajom tukej autokary - kożdy chce łodpoczonć: i mody, i stary.
SOSNA: Na świynta narodowe - we parku som atrakcje: luftbalongi, karasole, cukrowo wata, kanoldy, kopalnioki, szkloki, a krupnioki – na kolacje :).
DĄB: A we lata duchocie – wonskotorówka wozioła tłumy rodziców i jeich pociech, na przikłod na FALA z basynami. Tukej kożdy choćby na plaży, we słońcu sie smaży: łoblycz badykostim, badytuch i batki – chnet wos niy poznajom i rodzone matki!
LIPA: 2 razy do roku ludziska do Huta walom, kaj hity sezonu kwitnonce podziwiajom. Na tych targach roślinnyj mody - niy brakuje kwiotków przecudnyj urody … Żółtki tyż sie tukej dobrze czujom i wszysko, co piykne, furt ino knipsujom.
SOSNA: A wszyjscy, kerych nic niy boli, we Wesołym Miasteczku romplujom do woli: karasole, śmiyszne źrzadła roztomajte, szizbudy oraz budy ze maszkiytami dlo rubych i chudych …
Narrator:Ze Dymbym, Sosnom i Lipom – bylimy świadkami, jak powstowało Wesołe Miasteczko ze karasolami, ZOO ze tigrami, FALA, Sztadion Ślonski, Planetarium ze lunetami, Elka, Rosarium i pora inkszych pożytecznych łobiektów. Bez dziesiontki lot: łod niydzieli do niydzieli … A mie - nojbarzij rajcuje Skansen, ło kerym nic my jeszcze niy pedzieli …
DĄB: Mocie prawie! Chałupy we Skansynie som starsze łod ciebie, Lipa, łod Sosny tyż, a zwiedzać go idzie łod lot wielu – wzdłuż i wszyrz! Imprezy roztomajte sie tam łodbywajom, som tyż wernisaże i koncerty, co ludzi zewszond prziciongajom.
LIPA: Łośrodkiym Harcerskim mogymy sie szczycić: „piyrszo klasa”, co doł Ślonskij Ziemi instruktorów cołko masa.
SOSNA: Cosik mi sie zdaje, co lata mogom przijś chude na te wszyskie atrakcyje ... Lata tuste momy we Parku już za sobom: co kiejsik łoczy cieszoło, niy jes już łozdobom …
DĄB: Elka zarościeje, w ZOO bydzie biyda, a na Planetarium żodyn cynta niy do …
LIPA: Róże ze Rosarium rozkradnom, abo – zezrom mszyce i ślimoki …
SOSNA: Na sztadionie bydzie bryndza i … same pijoki ...
DĄB: FALA … wyparuje, a wonskotorówka pewnie trafi szlag, na Przistani zacumuje … może jedyn zarościały wrak …
LIPA: Przisztopuj, Domb, przisztopuj: po latach chudych - muszom dyć przijś tuste, chyba, że pewne bojtliki - łokożom sie … puste …
SOSNA: Ze pustego i Salomon … Wejrzij: Katowice ciyngiym niy majom rynku, we Chorzowie estakada ledwie zipie, a we Siemianowicach – zespół pałacowy durch się sypie …
DĄB: Co bydzie z nami i naszymi marzyniami? Nom - trzem kamratom kolejny krzyżyk wybioł: fto zginie, fto przeżyje – tak na trafioł- chybioł …
LIPA: Zastompiom nos krzoki, abo ptoki, a my – pod topór, jak jakie łostatnie boroki …
DĄB:Skond tako launa i płacki we łocach?
SOSNA:Lipa mo prawie: kożdy rand Parku jes na waga złota … Poru się tam wille wystawioło, a ze kolejnych randów gałynzie wywioło …
DĄB: To my tyż – na waga złota! A łod ślimtanio jes wiyrzba, nom to niy uchodzi … Niykerzy nom zowiszczom … Może jeszcze niy po ptokach? Terozki powiym: smól to! Poasić sie mogymy, co my tyla sie we życiu napatrzyli ... Widzielimy tych, co ciynżko bakali, bajtli, co szli na baje i tych, co się radowali …
LIPA: Mosz recht! Nadzieja trza mieć! Jego sprawa - jak fto chce być ważny, jak magiwyrfel w myjlzupie ... A niyftorych – to MY mogymy mieć we … dupie!
SOSNA: A mie się marzi … kurno chata: niy łod siostry, niy łod brata, ino moja własno chata! Pedza wiyncyj: marzi mi się chałpa ze sosnowych bali! Niych mie zetnom i porombiom … Czy tam kaj niy widać drwali?
DĄB: Skoro ło marzyniach mowa, marzi mi się posterować jakom łodziom, abo żaglym … Abo być jakim stołym łokrongłym – tyj najnowszyj generacji? Niy tak ino – stoć i dumać … Przeca jo niy byda wieczny – chciołbych być choć pożyteczny …
LIPA: I mie by się marzoło ciekawe przeznaczynie: może ftoś zy mie wyrzeźbi kapliczka we Skansynie ...
SOSNA: Dlo jednych my za mode, dlo inkszych za stare ... Mocie prawie! Chyba nic tu po nos ... Może kajś w Warszawie ...
DĄB:My pnioki! Tukej zestarzeć się chcymy, bo modsi i tak już nigdy niy bydymy ...
Narrator:Tak by jeszcze dugo łosprawiali, kiejby niy ... siykiyry drwali. Ś'niymi idzie „bioły kraglik” z aktentaszom: „Paragrafom musi sie stać zadość” – zaś ino gupiymu radość :( … A światołko zołwizoł widza we tunelu: do Planetarium jadom ze Chin lunety: łone som jak marzynie – nowe lunety robiom wrażynie! A nad sztadionym robiom dach na linach, nojwiynkszy w Europie!
Toż - chowejcie się i patrzcie tam jako! Szczynść Boże, chopie!
Irena Skwara,
Siemianowice Śl.
CZYTAJ TAKŻE WYLICZANKĘ AUTORSTWA STEFANA SZYMURY Z WODZISŁAWIA ŚLĄSKIEGO:
Stefan Szymura
Wodzisław Śląski
WYLICZANKA II
CZY SIĘ ZDAJE,CZY SIE ZDOWO
WYLICZANKA MOMY NOWO.
NARZEKACIE MY DUDROMY
POLSKIE DRZEWA U NAS STROMY.
U WAS PRYSZNIC, U NAS BRAUZA,
POLSKI SŁOIK TO JEST KRAUZA.
U NAS USTYMP, U WAS SZALET,
GALARETKA TO JEST GALET.
PIŁA TARCZOWA TO KRAJZYGA,
DO ZYGMUNTA GODOM ZYGA.
HADRA TO JEST ZWYKŁO SZMATA,
MASZ KOLEGĘ - JA KAMRATA.
WY GOROLE, MY HANYSY,
NASZ GLACATY WASZ JEST ŁYSY.
GRUBY U NAS JEST BACHRATY,
ZA TO GARBUS JEST PUKLATY.
CERA TO JEST CZYJAŚ CÓRKA
A KAMERLIK TO KOMÓRKA.
U WAS DOMY U NAS CHAŁPY,
ŚLONSKIE AFY TO SĄ MAŁPY.
KANCIOK TO POLSKA KANTÓWKA,
ZA TO BYRNA TO ŻARÓWKA.
ZAMIAST TECZKI NOSZA TASZA,
MIAST TORNISTRA - PUKELTASZA
CAŁKIEM, CAŁKIEM GODOM GANC,
ZAŚ Z POŁYSKIEM TO NA GLANC.
Z UPOMINKIEM - IŚĆ Z GESZYNKIEM,
STAĆ POD BAREM - STAĆ POD SZYNKIEM.
ZMITRYNŻYĆ TO ZNACZY ZWLEKAĆ,
ZA TO PITAĆ TO UCIEKAĆ.
NASZA KARA TO JEST TACZKA,
A ZABAWKA TO JEST GRACZKA.
NA TABORET GODOM RYCZKA
A ZAŚ ŻERDKA TO JEST TYCZKA.
WASZA PORĘCZ NASZ GELYNDER,
U WAS KRAWAT U NAS BINDER.
HASIOK TO JEST KOSZ NA ŚMIECI,
NASZE BAJTLE TO SĄ DZIECI.
MOPLIK TO JEST MOTOROWER,
ZA TO KOŁO TO JEST ROWER.
JAK SIĘ BAWIA TO BŁOZNUJA,
JAK CYGANIA - OKŁAMUJA.
TAM FRUWAJĄ , TU FURGAJOM,
TAM BIEGAJĄ, TU LOTAJOM.
KARUZELA - PATRZ KARASOL,
NASZ PARYZOL - WASZ PARASOL.
POLSKO BABCIA TO JEST STARKA,
A KLACHULA TO PLOTKARKA.
KARLUS GRYFNY - CHŁOPAK ŁADNY,
A GANC GYNAŁ TO DOKŁADNY.
ZACHOROWAŁA TO ZALEGŁA,
ZAŚ NA IGŁA GODO JEGŁA.
GODOM HAJMAT - MYŚLA OJCZYZNA,
ZA TO SZRAMA TO JEST BLIZNA.
U WAS UPÓR, U NAS SPÓRA
A NAPISOŁ TO SZYMURA.
WYLICZANKA III
JUŻ MOM NOWO WYLICZANKA,
ŚLONSKI KRUPNIOK TO KASZANKA.
POLSKO BABKA TO JEST ZISTA,
PIWA SKRZYNKA TO JEST KISTA
ŚLONSKI FATHER TO JEST TATA,
WASZ POMIDOR TO TOMATA.
WY MÓWICIE MY GODOMY,
U WAS BABCIE U NAS OMY.
Z WŁOSÓW SPINKA U NAS SZPANGA,
ZWYKLE TRZEPAK TO KLOPSZTANGA.
TAM POCIĄGI U NAS CUGI,
GARNITURY TO ANCUGI.
FILIŻANKA TO JEST SZOLKA,
PANI Z POLSKI TO GOROLKA.
ROWEROWY ŁAŃCUCH - KETA,
A FUZEKLA TO SKARPETA.
NA LANDRYNKI GODOM SZKLOKI,
Z OWSA PŁATKI - HAWERFLOKI.
POLSKI JÓZEF TO JEST ZEFEL,
ZA TO GUZIK TO JEST KNEFEL.
TAM SIĘ GRZEJE TU HAJCUJE,
JAK SIĘ ŚPIESZY TO PILUJE.
TAM TABLICA TU TABULA,
A PIERWIOSNEK TO PRYMULA.
BY UPIĘKSZYĆ - POMALUJĄ,
BY UGRYFNIĆ - POSZTRAJHUJĄ.
TAM ZASŁONY A TU SZTORY,
JAK MOM KRANKOL- JESTEM CHORY.
NA PÓŁ LITRA GODOM HALBA,
ZAŚ WERANDA TO JEST LAUBA.
JAK OSZCZĘDZAM TO SZPORUJA,
JAK CHCA WIETRZYĆ TO LUFTUJA.
DAJE POZÓR - JEST OSTROŻNA,
FUZBAL TO JEST PIŁKA NOŻNA.
PODUSZECZKA TO ZAGŁOWEK,
A PRZIKOPKA TO JEST ROWEK.
TAM WALIZKA A TU KOFER
A KIEROWCA TO JEST SZOFER.
AWANTURA - U NAS HAJA,
TAM JEST GRUPA A TU ZGRAJA.
W SZAFIE WIESZAK - W SZRANKU BIGIEL,
U WAS WIADRO A TU KIBEL.
MAMLAS - TO TAKI NIEZDARA,
A PLEBANIA TO JEST FARA.
GRYSIK TO JEST MANNA KASZA,
ZAMIAST WUSZTU JEST KIEŁBASA.
POWÓZ KONNY TO JEST FURA
A NAPISOŁ TO SZYMURA.
*Nietypowe zjawisko! Tatry, Babia i inne góry widziane z Katowic i Sosnowca [ZOBACZ ZDJĘCIA]
*Klubowa Mapa Województwa Śląskiego już działa! [ZOBACZ, GDZIE SIĘ BAWIĆ]
*KATOWICE, SOSNOWIEC, BĘDZIN i CZELADŹ Z LOTU PTAKA [ZOBACZ ZDJĘCIA]
*Zakaz palenia węglem w piecach: Ile to będzie nas kosztowało? [SZOKUJĄCE WNIOSKI]
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?