Częstochowa. Wspomnienie św. Pawła z Teb, patrona Zakonu Ojców Paulinów

W styczniu Kościół katolicki obchodzi wspomnienie św. Pawła z Teb, Pierwszego Pustelnika, patrona Zakonu Ojców Paulinów ale także dzieci, matek oczekujących potomstwa, piekarzy i tkaczy dywanów. Na Jasnej Górze, podobnie, jak w innych, paulińskich klasztorach na całym świecie, właśnie w styczniu oddają zakonnicy cześć swojemu Świętemu Patronowi. Uroczysta nowenna odbywa się od 6 do 15 dnia tego miesiąca. Urodził się Święty w 228 r. w Egipcie, w Tebach, w zamożnej rodzinie chrześcijańskiej. Rodziców utracił w wieku lat kilkunastu. Otrzymał po nich duży majątek.

Wprowadzone dekretem cesarza Decjusza krwawe prześladowania chrześcijan dotarły również do Teb. Święty Paweł miał wtedy około 20 lat. Chcąc uniknąć tortur i śmierci, uciekł wtedy na pustynię. Dowiedziawszy się, że chciwy szwagier, poganin, chce go zadenuncjować, by móc przejąć jego majątek, udał się w głąb pustyni i zamieszkał w grocie skalnej. W miarę upływu czasu, wiodąc pustelnicze życie, św. Paweł odkrył, że jest ono jego powołaniem. Pozostał w jaskini, nawet, kiedy po dwóch latach prześladowania chrześcijan ustały. Pustelnicze życie upływało Świętemu na modlitwie i medytacji. Ciało osłaniał liśćmi palmy a żywił się głównie daktylami. Według podań, każdego dnia przysyłał mu Pan Bóg pół bochenka chleba. Przynosił go kruk. Sytuacja zmieniła się, kiedy św. Pawła, pod koniec życia, odwiedził inny Pustelnik - św. Antoni, opat. Wtedy kruk przyniósł cały chleb.

Święty Antoni był tym, który pochował ciało Pierwszego Pustelnika. Legenda mówi, że pomogły mu w tym dwa, zaprzyjaźnione ze zmarłym lwy, które wykopały grób. Święty Paweł z Teb żył w Egipcie przez – według przekazów – 113 lat, z czego ponad 90 lat spędził na pustyni, mieszkając w skalnej grocie. W historii Kościoła uznawany jest za pierwszego pustelnika. Wiadomości o życiu św. Pawła przekazał św. Antoni, opat, a spisał je św. Hieronim.

W połowie XIII w. powstał na Węgrzech nowy zakon pustelniczy. Pierwszą wspólnotę utworzył z żyjących w grotach i lasach, rozproszonych pustelników, biskup Pecs – Bartłomiej. Wybudował dla nich w 1225 r. klasztor i kościół na górze Patacs. On również nadał pierwszą regułę ustalającą styl życia klasztornego. Za ojca założyciela paulińskiego zakonu uznaje się oficjalnie bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia. Miał on, wspólnie ze swoimi uczniami: Stefanem i Benedyktem, pod wpływem objawienia przedstawiającego małe płomyki łączące się w jeden wielki płomień, założył na górze Pilis klasztor Św. Krzyża. Ich życie zostało zaplanowane według wzoru św. Pawła Pierwszego Pustelnika ze szczególnym kultem Matki Bożej. Klasztory połączyły się w 1250 r. pod przewodnictwem św. Euzebiusza a w 1263 r. przyjęła obowiązującą do dziś nazwę "Braci Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika".

Ostatecznie Zakon Św. Pawła Pierwszego Pustelnika (Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae OSPPE) zatwierdził kard. Gentilis, legat papieża Klemensa V w 1308 r. Zakon rozprzestrzeniał się po całym świecie. Szczyt swego rozwoju osiągnął w XVI w., kiedy w 8 prowincjach istniało łącznie 300 klasztorów. Na przestrzeni wieków zmieniał się zarówno profil duchowości, jak i posłannictwo paulinów. Świat wokół wymusił niejako odejście od pustelniczego jego charakteru na rzecz rozwoju wspólnoty kontemplacyjno – czynnej. Dziś charyzmatem zakonu są, obok wspomnianej kontemplacji Pana Boga w samotności, umiłowanie modlitwy liturgicznej i pokuty, kult maryjny i wszelka działalność duszpasterska, która wyraża się służbą pielgrzymującemu ludowi Bożemu. Herbem zakonu, który znają nawiedzający choćby klasztor jasnogórski, stanowią: palma – źródło pożywienia i materiału na odzież Świętego, kruk z chlebem w dziobie i dwa lwy wspierające się na jej pniu. Elementy herbu widnieją również na wizerunkach Świętego Pustelnika, gdzie wskazano je, jako jego atrybuty.

Do Polski przybyli ojcowie paulini z węgierskiego klasztoru Marianosztra (Nasza Maria). Sprowadził ich książę Władysław Opolczyk. W Częstochowie znaleźli się zakonnicy w białych habitach w 1382 r. Podarowano im jasnogórskie wzgórze z niewielkim kościółkiem pod wezwaniem Matki Bożej. Niedługo później umieścili w nim przywieziony z Bełza znany dziś na całym świecie Cudowny Wizerunek Matki Najświętszej. Wraz z upływem lat pierwszy klasztor pauliński w Polsce stał się kolebką 18 innych domów zakonnych. Wraz z jego rozwojem rozszerzał się kult Matki Bożej zwanej też Częstochowską lub Jasnogórską. Skutkiem licznych cudów, której doświadczali tu wierni za pośrednictwem Matki Bożej i czci, jaką oddawali Jej kolejni polscy władcy, stała się Jasna Góra duchową stolicą Polaków.

Od XVII w., kiedy zakon paulinów przeżywał na naszej ziemi swój intensywny rozwój, zakonnicy stali się aktywni w swojej działalności apostolskiej, naukowej i – co szczególnie dało się zauważyć w czasach zaborów – patriotycznej. Stawali się wtedy obrońcami wiary, kościołów i ojczyzny. Z końcem XVIII w. na polską prowincję składało się ponad 80 klasztorów, rezydencji, parafii i administratur paulińskich. Po przeprowadzonej kasacie, przetrwały jedynie dwa klasztory, działające jako niezależne: na Jasnej Górze i w Krakowie. Ich połączenie nastąpiło w 1920 r. Od tego momentu rozpoczęło się odrodzenie zakonu na polskiej ziemi. Dziś Paulini posługują w 17 krajach, na 4 kontynentach.

Najwięcej domów-klasztorów mnisi mają w Polsce. Na dziś, poza Jasną Górą, paulińskie klasztory i domy zakonne znajdują się na Bachledówce k. Zakopanego oraz: w Biechowie, Błotnicy k/Radomia, Brdowie, Częstochowie - św. Barbara, w Krakowie na Skałce (klasztor i Wyższe Seminarium Duchowne), Leśnej Podlaskiej, Leśniowie - Żarkach (dom nowicjacki), Łęczeszycach, Oporowie k. Kutna, Łukęcinie, Paulinach-Mochowie, Świdnicy, Toruniu, Warszawie, Wągrowcu, Wielgomłynach, Wieruszowie, we Włodawie, Wrocławiu i Żarkach-Letnisko.

Dziewięciodniowe uroczyste nabożeństwa, podczas których ojcowie i bracia paulini czczą swojego patrona, św. Pawła Pierwszego Pustelnika, nazywane są Pawełkami. Chociaż „Pawełki” odbywają się we wszystkich placówkach paulińskich na świecie, to jedyny, niepowtarzalny wymiar mają właśnie na Jasnej Górze, w największym klasztorze paulińskim. Rozpoczynają się one o godz. 18.00 uroczystą procesją zakonników z zakrystii, przez Bazylikę Jasnogórską do XVII wiecznej kaplicy św. Pawła Pierwszego Pustelnika. Zarówno kaplica, jak Bazylika udekorowane są na ten czas czterokolorową flagą paulińską w kolorach: białym – barwa habitu paulińskiego i symbol czystość, żółtym – kolor pustyni egipskiej, zielonym – barwa palmy, która żywiła Świętego Patrona oraz czarnym – kolorem kruka, Bożego posłańca.

W czasie „Pawełek” celebrans, w otoczeniu asysty, okadza wystawione na ołtarzu w specjalnej monstrancji relikwie św. Pawła z Teb. Następnie rozpoczyna się śpiew XVII - wiecznych hymnów o prześladowaniu chrześcijan w czasach cesarza Decjusza i życiu św. Pawła. Wykonują go zakonnicy na zmianę z wiernymi przy akompaniamencie organów, Jasnogórskiej Orkiestry Dętej i jasnogórskich chórów. W dalszej kolejności odbywa się modlitwa do św. Pawła i wygłoszone jest okolicznościowe kazanie. Nabożeństwo kończy okadzenie relikwii i ucałowanie ich przez zebranych w Bazylice zakonników i wiernych.

Na zakończenie Nowenny odnawiana jest wspólnotowa Msza św. w Kaplicy Cudownego Obrazu Matki Bożej, podczas której ojcowie i bracia ponawiają zakonne śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. W niedzielę po liturgicznym wspomnieniu Św. Pawła Pierwszego Pustelnika, odbywają się ostatnie „Pawełki”. Sprawowana na tę okoliczność Msza św., połączona jest z tradycyjnym błogosławieństwem dzieci i oczekujących na potomstwo matek. Paulini rozdają wtedy najmłodszym daktyle i inne słodkie bakalie.

Dla ojców Paulinów, Nowenna ku czci św. Pawła Pierwszego Pustelnika, jest czasem powrotu do korzeni. Jest też okazją, by odnowić w sobie postawę, wyrażoną w zawołaniu zakonników: Sam na sam z Bogiem. Rzecznik Jasnej Góry, ojciec Michał Bortnik, mówiąc o tym wyjątkowym nabożeństwie podkreślił: - Pragniemy, stając do tej nowenny, przypominać sobie nie tyko żywot św. Pawła Pierwszego Pustelnika, ale również to, jaki on ma wpływ i jakie przesłanie dla nas na dziś. Co znaczy dzisiaj „żyć na pustyni”, jak to zrobić w takim miejscu, jak Jasna Góra. To jest dla nas moment, kiedy staramy się „wyjść na pustynię” ze św. Pawłem i odnaleźć swoją gorliwość zakonną.