Pożar strawił śląski klasztor. Co skrywały wnętrza opactwa?

W styczniu 1945 roku, kościół oraz pałac klasztoru w Rudach zostały dotkliwie zniszczone podczas pożaru, który wywołany został przez wojska sowieckie. Pożar spowodował poważne uszkodzenia pałacu, a w kościele naruszył kluczowe elementy konstrukcyjne. Główny filar zawalił się, a sklepienia, stanowiące istotny element obiektu, zostały uszkodzone. Wraz z pożarem uległy zniszczeniu również cenne zabytki przechowywane w klasztorze.

Historia klasztoru w Rudach sięga XII wieku, kiedy to Cystersi zostali sprowadzeni na ziemie polskie. Po osiedleniu się w Jędrzejowie, przenieśli się do doliny rzeki Rudy, gdzie rozpoczęli budowę klasztoru. Prace zostały ukończone w roku 1255, a całe przedsięwzięcie było fundowane przez księcia Władysława Opolskiego.

Mnisi prowadzili szeroką działalność gospodarczą, obejmującą m.in. uprawę ziemi, hodowlę, produkcję piwa, bartnictwo, wytwarzanie węgla drzewnego i smoły, oraz prowadzenie kuźni. Ich osiągnięciem było uruchomienie w 1747 roku pierwszego na Górnym Śląsku wielkiego pieca opalanego węglem w Stodołach. Mimo przeszłości pełnej trudności i zniszczeń, klasztor w Rudach jest nadal miejscem o bogatej historii i kulturowym znaczeniu, przypominającym o dziedzictwie cystersów i ich wkładzie w rozwój regionu.

W początkach XIX wieku opactwo rudzkie doświadczyło sekularyzacji, podobnie jak inne opactwa na Śląsku. Edykt sekularyzacyjny ogłoszony 26 listopada 1810 roku zakończył ponad pięćsetletnią historię klasztoru. Trzydziestu dwóch mnichów, przebywających w klasztorze w momencie ogłoszenia edyktu, natychmiast opuściło swoją dotychczasową siedzibę. Część z nich nadal służyła w obsłudze parafii, która przejęła majątek klasztorny. Ostatni z cystersów z Rud zmarł w 1856 roku.

Po sekularyzacji dobra klasztorne przeszły w ręce pruskiego ministra Wilhelma Ludwiga Georga zu Sayn-Wittgensteina, a następnie landgrafa Wiktora Amadeusza z Hesji-Rotenburga. Klasztor został przekształcony w rezydencję magnacką przez pierwszego księcia raciborskiego, Wiktora von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürsta, który dokonał modernizacji pałacu i jego otoczenia, tworząc park.

Odbudowa kompleksu klasztornego w Rudach po wojnie postępowała powoli z uwagi na liczne trudności. W 1950 roku zakończono odbudowę kościoła, odsłaniając przy tym cenny mur z XVIII wieku. W latach 70. opactwo zostało częściowo uporządkowane, a w latach 1989–1992 przeprowadzono remont kaplicy z obrazem Matki Boskiej Rudzkiej oraz fresku w kopule kaplicy Świętego Krzyża. Prace rekonstrukcyjne w pomieszczeniach klasztorno-pałacowych przyspieszyły po przekazaniu obiektu diecezji gliwickiej w 1998 roku. Pierwszy etap rekonstrukcji zakończono w 2008 roku.

W 2009 roku utworzono Ośrodek Formacyjno-Edukacyjny Diecezji Gliwickiej i kontynuowano prace nad przywróceniem parku przyklasztornego, teraz pełniącego funkcję rekreacyjną dla okolicznych mieszkańców. Park ten jest częścią Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich", utworzonego w 1993 roku.