Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego. O Ostropie opowiada Zbigniew Gołasz, historyk Muzeum w Gliwicach [wywiad]

Tegoroczne Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego poświęcone są w całości Ostropie. Czym ta dzielnica wyróżnia się na tle innych? Co sprawia, że jest tak bardzo interesująca i wyjątkowa?

Zbigniew Gołasz: To jedna z niewielu miejscowości, które obecnie są częścią Gliwic, a w których nie doszło do zerwania kulturowego, mimo wszystkich zawirowań politycznych, ekonomicznych i gospodarczych, których świadkami byliśmy. Ta społeczność ma duże poczucie tożsamości, jest ono na tyle silne, że gdy Niemcy próbowali w tę społeczność ingerować, ona zagłosowała w plebiscycie za Polską. A gdy po wojnie władze Polski również próbowały tu ingerować, nastąpił proces emigracji na dużą skalę. A ci, którzy zostali, kultywowali tutejsze tradycje.

Jak daleko sięgają korzenie ostropskich tradycji?

Są kultywowane od wieków. Tą najsłynniejszą jest niewątpliwie procesja konna. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z XVII wieku, jednak sam zwyczaj jest zapewne starszy. Ta procesja przetrwała te wszystkie zawirowania historyczne, a można powiedzieć, że obecnie przeżywa renesans. Pod koniec lat 80-tych w procesji uczestniczyło ok. 20 jeźdźców, obecnie jest to jakieś 70-80 osób. Procesja jest dziękczynieniem za łaski, których doświadczali tutejsi rolnicy.

Ostropa to nie tylko rolnictwo, ale także przemiany związane z industrializacją. Jak procesy uprzemysłowienia Ostropy wpłynęły na obecny wygląd dzielnicy?

Rewolucja przemysłowa niewątpliwie wpłynęła na kształt wsi, która stopniowo przekształcała się z miejsca typowo rolniczego w podgliwickie osiedle robotnicze. Musimy pamiętać, że jest to wieś, która od samego początku jest związana z miastem, która w pewnym momencie była jego własnością. Gdy w Gliwicach zaczął się rozwijać przemysł ciężki, wielu mieszkańców Ostropy znlazło zatrudnienie w tym przemyśle. Dla wielu rodzin było to błogosławieństwo. Często były to rodziny wielodzietne, których wszyscy członkowie mogli znaleźć zatrudnienie. W pewnym momencie ten przemysł dotarł również do Ostropy. Najpierw powstała tu cegielnia. Z tutejszych cegieł została zbudowana m.in. gliwicka radiostacja i obecny szpital onkologiczny, czyli ówczesna klinika dla kobiet.

W związku z tymi przemianami zaczęły się tu tworzyć nowe tradycje i obyczaje związane z górnictwem, wielu mieszkańców Ostropy pracowało w pobliskiej kopalni Gliwice i innych kopalniach górnośląskich. Wybudowano tu także szyb górniczy. Eksploatacja z jednej strony zapewniała dobrobyt, ale przyczyniła się również do degradacji ekologicznej Ostropy. Po dziś dzień mamy tu hałdę pogórniczą, ponadto eksploatacja górnicza doprowadziła do zawalenia wielu budynków, a także do uszkodzenia kościoła pw. Św. Ducha. Kościół zaczął pękać, zostały uszkodzone malowidła. Budynek został spięty ankrami i zabezpieczony siatkami. Świątynia wybudowana w 1927 roku, od lat 60-tych lub 70-tych była w bardzo złym stanie technicznym.

Na szczęście kościół przeszedł renowację.

Przywrócono mu dawny blask, świątynia została odnowiona w 2019 roku, co dowodzi, że dla mieszkańców Ostropy ważne jest dalsze kultywowanie tradycji związanych z chrześcijaństwem. Obecnie kościół jest perełką na szlaku architektury zabytków drewnianych.

A zabytków sakralnych w Ostropie jest więcej. Mamy tu mnóstwo różnych krzyży oraz kapliczek wotywnych. Mamy tu dwie tzw. kapliczki szwedzkie czyli kapliczkę św. Floriana i kapliczkę św. Urbana, które są pamiątkami po Wojnie Trzydziestoletniej, po najeździe szwedzkim. Ponadto znajduje się tu wiele obiektów związanych z pamięcią o ofiarach wojen. Mieszkańcy Ostropy niestety tych wojen nie uniknęli.

Pamięci mieszkańców Ostropy, którzy polegli podczas I Wojny Światowej, parafianie ufundowali dzwon z wezwaniem „Żywych zwołuję – martwych opłakuję” zapisanym po łacinie. W 1927 roku wzniesiono tu również pomnik z tablicą, na której umieszczono nazwiska poległych. A w 1926 roku miejscowi strażacy ufundowali tablicę z nazwiskami swoich poległych kolegów. Ta tablica była przez wiele lat ukryta, dopiero podczas remontu remizy przeprowadzonego w XXI wieku ta tablica została odnaleziona i odrestaurowana. Będzie ją można zobaczyć podczas Dni Dziedzictwa.

Jakie jeszcze atrakcje czekają na uczestników tegorocznych Dni Dziedzictwa?

Przygotowaliśmy na tę okoliczność 16 folderów dotyczących różnych aspektów związanych z historią oraz kulturą i dziejami Ostropy. Czytelnik będzie mógł się zapoznać z historią tej niezwykłej miejscowości. Ostropa jest niewątpliwym fenomenem.

W programie Dni Dziedzictwa pojawia się spotkanie-niespodzianka z wyjątkowym gościem. Uchyli Pan rąbka tajemnicy? Kto jest tym gościem?

Tą wyjątkową postacią będzie osoba związana z Ostropą, laureat literackiej nagrody Nike, autor nagrodzonej książki „Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku” Zbigniew Rokita. Jest związany z Ostropą, jego korzenie wywodzą się z tej miejscowości. W twórczości Zbigniewa Rokity to miejsce odgrywa dość dużą rolę. Wspomniana książka w zasadzie zaczyna się od opisu XIX-wiecznej Ostropy.

Na Rynku w Gliwicach pojawiła się wystawa planszowa zatytułowana „Ostropa. Od podmiejskiej wsi do dzielnicy Gliwic. Ciągłość tradycji”. Całe tegoroczne wydarzenie odbędzie się właśnie pod takim tytułem, a samą wystawę można również zobaczyć w naszej galerii.

Więcej informacji na temat Dni Dziedzictwa i Ostropy można znaleźć na stronie internetowej Muzeum w Gliwicach, a szczegółowy program publikujemy w poniższym artykule.