Szopki Bytom 2017: Pod betlejemską gwiazdą - Boże Narodzenie bez granic ZDJĘCIA

Szopki w Bytomiu 2017. Pod betlejemską gwiazdą - Boże Narodzenie bez granic” - taka nazwę nosi otwarta w środę, 20 grudnia, świąteczna wystawa w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu.

Zobaczymy na niej śląskie betlejki ze zbiorów MGB oraz specjalnie wybrane szopki pochodzące z egzotycznej Afryki. W sumie prezentowanych jest ich 25. Są też obrazy i rzeźby. Specjalną atrakcję stanowi obraz Erwina Sówki pod tytułem „Szopka” z 2015 roku, jedyny taki w twórczości artysty. Osobna sala poświęcona została figurkom Dzieciątka Jezus i dawnym, śląskim kartkom świątecznym z wizerunkiem szopki bożonarodzeniowej.

Pojawiły się wcześniej od choinek

Tradycja szopek kolędniczych wywodzi się od obnośnych teatrzyków kukiełkowych i ludowych jasełek, które z kolei mają swoje źródło w kościelnych misteriach średniowiecznych. Na Śląsku pierwsze betlejki pojawiły się w połowie siedemnastego wieku w zakonach, później wśród arystokracji. Okres rozkwitu szopki bożonarodzeniowej przypadł na osiemnasty wiek, kiedy zwyczaj trafił pod strzechy - do warstw mieszczańskich a nieco później wiejskich. Betlejemka była stałym elementem wystroju wielu domów, praktykowanym do lat trzydziestych dwudziestego wieku.

- Koniec VIII wieku to czas, kiedy w śląskich domach pojawiają się betlejki, czyli śląskie szopki - mówi Anna Grabińska-Szczęśniak, kierownik działu etnografii MGB. - Co ważne, w tym okresie nie były u nas jeszcze popularne choinki, nikt o nich nawet nie słyszał. Na Śląsku, świąteczne drzewko zaczęto ustawiać w domach dopiero w latach 30. XX wieku. Ale nawet wtedy, wciąż ważniejsza była betlejka. W latach powojennych, choinka zaczęła powoli wypierać betlejkę. Teraz za to obserwujemy pewien renesans szopki. odkurzamy te dawne, albo kupujemy w marketach, gdzie też się pojawiają - mówi Anna Grabińska- Szczęśniak.

Jakie elementy powinny znaleźć się w szopce? - Podstawą jest oczywiście Święta Rodzina: św. Józef, Maryja i Dzieciątko. Jednobryłowe, małe szopki, ograniczają się często do tych trzech postaci. W dalszej kolejności są Trzej Królowie. Dobrze, jak jest pasterz i przynajmniej kilka owieczek. Są też postacie kobiece, wielbłąd, a z nim poganiacz, także osiołek i wół. Pojawia się też pies. Niezbyt często, ale bywa góral lub kobieta w stroju ludowym. Zwykle jednak, jeżeli szopka jest większa, to dodawane są zwierzęta i pasterze. Jest i gwiazda betlejemska, aniołowie - mówi pani Anna.

Szopki w domu były wykonywane zwykle z masy papierowej albo odlewane z gipsu. Rzadziej z porcelany. Jeśli już, porcelanowe było Dzieciątko.

Afrykańskie postacie z włókien bananowca

Na wystawie znalazło się czternaście szopek afrykańskich, wypożyczonych od prywatnego kolekcjonera, Grzegorza Sztymali.

Różnią się od typowych, europejskich, przede wszystkim ze względu na użyty materiał. Są wykonane z gliny, kamienia, drewna ( głównie hebanowego) a nawet z włókien bananowca i trzciny. Na piasku. Skromne, ale misterne, czasami uchwycony jest ruch. Niektóre wykonywane metodą traconego wosku.

- Przede wszystkim szopki afrykańskie są w ciemniejszych barwach. Brązowe, malowane pigmentem, albo czarne, czy gliniane. Kolejną różnicę, którą dostrzegamy, to wygląd samych postaci. Antropologiczne rysy twarzy na figurach nie pozostawiają nam wątpliwości, że były one wykonywane poza Europą. Inny, oryginalny element, to afrykańskie zwierzęta. Są proste w formie, dlatego ciężko stwierdzić, jakie to gatunki, ale można się domyślić, że bardziej egzotyczne - pokazuje pani Anna.

Niezmiennie jest Święta Rodzina i Trzej Królowie. - Ciekawostką jest sama postać Dzieciątka. W szopkach europejskich, mamy często misternie wykonane rysy, ubranko. Jezuski afrykańskie są bardzo zwyczajne, często pozostałe postacie wykonano bardziej ozdobnie. I na koniec, sam kształt stajenki. Te afrykańskie wzorowane są na stożkowatej chacie z tego kontynentu - mówi pani Anna.

Góral w szopce częściej niż górnik

Szopka śląska jest zazwyczaj statyczna, niezbyt duża i nawiązuje swoją formą do szopek kościelnych. Składa się z platformy, na której wznosi się drewniana konstrukcja przypominająca szałas. Wśród tej scenerii, często wzbogacanej piaskiem, mchem, drzewkami ustawiano figury. Większość prezentowanych pochodzi ze zbiorów MGB, ale są też wykonane przez Leona Kampkę ze zbiorów Grzegorza Sztymali.

- Co charakteryzuje śląskie szopki? Wbrew pozorom, rzadko pojawia się w nich górnik, częściej można zobaczyć strój góralski, czy łowicki. Śląskie betlejki trzymają się mocno kanonu kościelnego. Ważna jest również sama stajenka. Prosta w formie, zwykle wykonywana samodzielnie. Robili je dziadkowie, ojcowie z dziećmi. Dwie deseczki, sklejka, trochę słomy. I wystarczyło - pokazuje pani Anna.

Wśród prezentowanych na wystawie jest też szopka skrzynkowa, za szkłem, charakterystyczna dla terenów Wałbrzycha i Jeleniej Góry. Elementy, wykonane z drewna, tworzą perspektywę 3 d. Wyjątkową atrakcją, typowo śląską, jest najnowszy zabytek MGB, obraz „Cicha noc”, pokazująca betlejkę na Nikiszu. Mamy św. Barbarę, górników, dziewczęta w strojach rozbarskich. Wśród eksponatów są też świąteczne kartki pocztowe z szopkami. Najstarsza z 1898 roku, kolejna, nazwana patriotyczną - z 1927 rok. Sporo z lat 40. i 50. XX wieku. Te są bardzo podobne, nawet pod kątem formy, obramowania. Bezpłatne zwiedzanie wystawy odbędzie się 26 grudnia, o godz. 14. O wystawie opowie etnografka Małgorzata Kłych. W tym dniu odbędzie się również recital Jolanty Literskiej „Boże Narodzenie bez granic: pastorałki i pieśni Lutra” (wstęp na koncert 10 zł).

POLECAMY PAŃSTWA UWADZE:

Trudne śląskie słowa i dziwne tradycje bożonarodzeniowe SPRAWDŹ, CZY ZNASZ	Życzenia na Boże Narodzenie TRADYCYJNE, RELIGIJNE SMS IDEALNE NA ŚWIĘTA
Czy dostałbyś się do pracy w policji? PRAWDZIWE PYTANIA TESTU MULTISELECT	Która choinka w naszych miastach jest najpiękniejsza GŁOSUJ!

Magazyn informacyjny tyDZień