Komu i gdzie wolno robić zdjęcia, a gdzie jest to łamaniem przepisów

Prof. Jacek Szołtysek z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach jest człowiekiem bywałym w świecie. Toteż gdy w Bolonii policjant poprosił go grzecznie o niefotografowanie ulicy, przy której stoi komisariat, - uszanował prośbę.

- Było to i zgodne z podobnymi zakazami obowiązującymi w świecie, i logiczne. Ponadto poproszono mnie uprzejmie, co ma swoje znaczenie w relacjach międzyludzkich - mówi prof. Szołtysek.

Zgoła inaczej, jego zdaniem, został potraktowany w Cinema City Orange Imax w Katowicach, przy ul. Gliwickiej. Wybrał się do kina, doszedł tylko do stanowisk z bilardem i...

- Dopadł mnie ochroniarz, agresywnie zażądał, bym zaprzestał fotografowania się - relacjonuje profesor. - Straszył policją i odebraniem telefonu, którym robiłem zdjęcia. Zażądałem wyjaśnień. Poprowadził mnie do wyjścia. Faktycznie: na szklanych drzwiach była mało widoczna ikonka zakazu fotografowania - dodaje.

Ciekawią go dwie kwestie: jakim prawem objęto teren publiczny takim zakazem, i czy właściciel zdaje sobie sprawę, że jest to kompletnie antymarketingowy ruch? - Teraz będę ten przykład prezentował tysiącom moich studentów - zapowiada prof. Szołtysek.

Jego zdaniem, taki zakaz godzi nie tylko w dobrze pojęte dobro klienta - jeśli nie zagraża on nikomu, a przeżywa przyjemne chwile w obiekcie nastawionym na dawanie ludziom rozrywki. Taki zakaz to, zdaniem naukowca, ograniczanie sobie przez właściciela darmowej reklamy miejsca.

Innego zdania jest Kamila Szal z działu marketingu i PR Cinema City Orange Imax w Katowicach. Dla porządku przypomina ona, że na terenie obiektu obowiązuje regulamin, do przestrzegania którego zobowiązany jest każdy gość.

- Jesteśmy obiektem prywatnym, tym samym każdy, kto znajduje się na terenie kina czy kręgielni, zobowiązany jest do bezwzględnego przestrzegania naszego regulaminu - zauważa Kamila Szal.
Regulamin umieszczono przy kasach kin.

Punkt 12. brzmi: "Informujemy ponadto, że na terenie naszych obiektów, bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody Zarządu Kina, obowiązuje całkowity zakaz fotografowania, filmowania, jak również dokonywania nagrań wideo i audio w trakcie projekcji filmowych".

O tym zakazie informują również naklejki znajdujące się na drzwiach głównych budynku oraz na terenie kina. Ale dlaczego go wprowadzono?

- Zakaz fotografowania wynika przede wszystkim z ochrony praw do planów architektonicznych obiektu - mówi Kamila Szal. Jak się okazuje - na straży stoi tu prawo autorskie. Ponieważ jego interpretacja jest różnorodna, w internecie fora aż gorące są od opinii fachowców. Na tym tle doszło też do licznych poprawek przepisów, a nawet do poselskiej interpelacji.

Rejestr zakazów

Lokale gastronomiczne, kawiarnie, centra rozrywki czy placówki handlowe, to miejsca ogólnodostępne, które można uznać za miejsca publiczne. Jednak korzystając z takich miejsc powinniśmy stosować się do zasad określonych przez właściciela danej placówki, np. w regulaminie porządkowym.

Sam regulamin nie może naruszać godności i dóbr osobistych klienta, powinien być ustanowiony w granicach wy-znaczonych przez prawo i za-sady współżycia społecznego i, co oczywiste, musi być po-dany do wiadomości klientów.

Zakaz fotografowania może obowiązywać w miejscach niepublicznych, np. na terenach zamkniętych, takich jak obiekty wojskowe, przemysłowe, magazyny, gdzie w grę wchodzi bezpieczeństwo publiczne, militarne, ochrona własności przemysłowej. Jednak zakaz robienia zdjęć w miejscach ogólnodostępnych, takich jak kawiarnia - i to dla celów osobistych - wydaje się co najmniej dziwny.

Nawet gdyby taki zakaz został ustanowiony i podany do wiadomości, a klient by się do
niego nie zastosował, ochrona nie ma prawa stosować wobec niego środków przymusu, dokonywać zabezpieczenia sprzętu, usuwać czy żądać usunięcia zdjęć z aparatu. Powyższe czynności mogą być podjęte jedynie przez policję i to w uzasadnionych przypadkach.

Dobra osobiste, w tym prawo każdej osoby do ochrony swojego wizerunku, które wynikają z Kodeksu cywilnego, można by było uznać za naruszone dopiero wówczas, gdyby wykonane bez zgody zdjęcia zostały bezprawnie opublikowane, a wizerunek osoby trzeciej lub miejsca wykorzystany w sposób naruszający prawnie chronione dobra.

14 grudnia 1982 r. uch-walono ustawę o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej (Dz.U. 82.40.271), która regulowała kwestie związane z fotografowaniem obiektów, ale została uchylona przez Ustawę o ochronie informacji niejawnych z dnia 22 stycznia 1999 r.

Jednak zgodnie z par. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 24 czerwca 2003 r. (Dz.U.03.116.1090) (...) zakaz fotografowania dotyczy głównie zakładów zbrojeniowych, chemicznych, wy-dobywających kopaliny (...).

Kto ustanowił przepisy dotyczące zakazu fotografownia

- 14 grudnia 1982 r. została uchwalona ustawa o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej (Dz.U. 82.40.271), która regulowała kwestie związane z fotografowaniem obiektów, ale została uchylona przez ustawę o ochronie informacji niejawnych z dnia 22 stycznia 1999 r. (Dz.U. 99.11.95 z późn. zm.).

- Jednak zgodnie z par. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 24 czerwca 2003 r. (Dz.U.03.116.1090), w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony, zakaz fotografowania dotyczy głównie zakładów zbrojeniowych, chemicznych, wydobywających kopaliny, produkujących lub składujących materiały jądrowe oraz źródła i odpady promieniotwórcze, a także magazyny rezerw państwowych - w tym paliwa, żywność, leki i art. sanitarne, obiekty podległe służbom mundurowym (np. komendy, więzienia) i administracyjnym, NBP, Bankowi Gospodarstwa Krajowego, Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. oraz Mennicy Państwowej S.A.; obiekty infrastruktury transportu samochodowego, kolejowego, lotniczego, morskiego i wodnego śródlądowego, drogownictwa, kolejnictwa i łączności oraz ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej; zapory wodne i inne urządzenia hydrotechniczne, elektrownie oraz telekomunikacyjne rtv.

- Art. 140 Kodeksu cywilnego dopuszcza utrwalanie wyglądu rzeczy na przez osoby inne niż właściciel.

- Jednak Prawo autorskie ogólnie zabrania rozpowszechniania wizerunku miejsc, wolno rozpowszechniać jedynie:
- utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach
- utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji,
- w encyklopediach i atlasach - opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia.

- Centra handlowe, supermarkety także chroni prawo autorskie, jednak zdaniem Centrum Monitoringu Wolności Prasy "w takich sytuacjach nie ma żadnych podstaw dla zakazania fotografowania. Budynek powszechnie dostępny nie jest ani informacją niejawną, ani pilnie strzeżoną informacją publiczną (...) Prawo do fotografowania ustanawiają przede wszystkim przepisy prawa prasowego, które umożliwiają swobodny dostęp do informacji w ramach procesu informowania opinii publicznej."

- Zdjęcie muzealiów - w tym zabytków w kościołach - wykonane przez turystę w trakcie zwiedzania może być potem przez niego wykorzystane do prywatnych potrzeb w ramach dozwolonego użytku prywatnego. Zgodnie z decyzją UOKiK z 2007 r., muzeum nie może uzależniać fotografowania w trakcie zwiedzania nie tylko od uiszczania jakichkolwiek opłat, ale także od wyrażenia zgody przez dyrektora danej placówki.

- W muzeach Watykanu można fotografować arcydzieła, ale widnieje w wielu miejscach tabliczka "no flash" -czyli zdjęcia robić wolno, ale bez lamp błyskowych. Jednak w Kaplicy Sykstyńskiej jest już całkowity zakaz fotografowania, podobnie na Wawelu. W Luwrze - brak jakiegokolwiek zakazu.

Niejednoznaczne przepisy

Ponieważ prawo jest niejednoznaczne, poseł Norbert Wojnarowski złożył w 2009 r. interpelację do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie zakazów fotografowania eksponatów w muzeach. Z odpowiedzi ówczesnego podsekretarza stanu wynikało, że "dozwolone jest fotografowanie i filmowanie eksponatów dla celów informacyjnych w prasie, telewizji i mediach elektronicznych. Mając powyższe na względzie, fotografowania lub filmowania obrazów może dokonywać każdy, kto wyraża taką chęć, ale na warunkach uzgodnionych z dyrekcją muzeum, odpłatnie lub darmowo. Fotografowanie obrazów musi jednak uwzględniać wymogi konserwatorskie; z tego względu nie powinno się zezwalać na fotografowanie przy pomocy lamp błyskowych (tzw. fleszy). Niemniej jednak rozpowszechnianie dzieła znajdującego się w miejscu ogólnie dostępnym, ale w zamkniętej przestrzeni wymaga, niezależnie od podmiotu praw autorskich, zgody właściciela."

Czy wolno fotografować obiekty kolejowe?

Rozporządzenie ministra transportu i gospodarki morskiej z 2001 r. mówił: "Na obszarze kolejowym, w pociągach i innych kolejowych pojazdach szynowych, (...) zabrania się (...) fotografowania, filmowania, wykonywania szkiców i rysunków budynków, budowli i urządzeń oraz pociągów i innych kolejowych pojazdów szynowych, jeżeli zakaz taki wprowadzony jest przez zarząd kolei lub przewoźnika kolejowego". Jednak zostało ono uchylone przez rozporządzenie ministra infrastruktury z 23 listopada 2004 r. (Dz.U. 2004 nr 264 poz. 2637), które już tego zapisu nie zawiera.

Dokładny spis chronionych przez państwo obiektów:

1. zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe, a także zakłady, w których są prowadzone prace badawczo-rozwojowe lub konstruktorskie w zakresie produkcji na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa;
2. magazyny rezerw państwowych, w tym bazy i składy paliw płynnych, żywności, leków i artykułów sanitarnych;
3. obiekty jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych;
4. obiekty infrastruktury transportu samochodowego, kolejowego, lotniczego, morskiego i wodnego śródlądowego, drogownictwa, kolejnictwa i łączności oraz ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej;
5. zapory wodne i inne urządzenia hydrotechniczne;
6. obiekty jednostek organizacyjnych Agencji Wywiadu;
7. obiekty:
a) Narodowego Banku Polskiego oraz Banku Gospodarstwa Krajowego,
b) Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. oraz Mennicy Państwowej S.A.;
8. obiekty, w których produkuje się, stosuje lub magazynuje materiały jądrowe oraz źródła i odpady promieniotwórcze;
9. obiekty telekomunikacyjne przeznaczone do nadawania programów radia publicznego i telewizji publicznej;
10. obiekty organów i jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej lub przez niego nadzorowanych;
11. obiekty organów i jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez niego nadzorowanych;
12. obiekty jednostek organizacyjnych Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego;
13. obiekty Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej;
14. obiekty znajdujące się we właściwości Ministra Sprawiedliwości, Służby Więziennej oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Sprawiedliwości;
15. zakłady mające bezpośredni związek z wydobywaniem kopalin podstawowych;
16. obiekty, w których produkuje się, stosuje lub magazynuje materiały stwarzające szczególne zagrożenie wybuchowe lub pożarowe;
17. obiekty, w których prowadzi się działalność, z wykorzystaniem toksycznych związków chemicznych i ich prekursorów, a także środków biologicznych, mikrobiologicznych, mikroorganizmów, toksyn i innych substancji wywołujących choroby u ludzi lub zwierząt;
18. elektrownie i inne obiekty elektroenergetyczne;
19. inne obiekty będące we właściwości organów administracji rządowej, organów jednostek samorządu terytorialnego, formacji, instytucji państwowych oraz przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, dziedzictwa narodowego oraz środowiska w znacznych rozmiarach albo spowodować poważne straty materialne, a także zakłócić funkcjonowanie państwa - z zastrzeżeniem § 4.