SRK minimalizuje wpływ zrzutów wody kopalnianej na środowisko. Jak to robi? Woda głębinowa trafi też do miejskich wodociągów

Dlaczego odwanianie kopalń jest ważne?

Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A. funkcjonuje od 2000 roku. Do jej zadań należy: likwidacja kopalń oraz zabezpieczanie sąsiednich zakładów górniczych przed zagrożeniem wodnym, gazowym i pożarowym, efektywne zagospodarowanie majątku i terenów pokopalnianych – rekultywacja i rewitalizacja oraz zagospodarowywanie wód pochodzących z odwadniania kopalń, a także zabezpieczanie przed zniszczeniem obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe i przemysłowe.

Centralny Zakład Odwadniania Kopalń (CZOK) - Odział SRK S.A. - zapewnia bezpieczeństwo wszystkim czynnym kopalniom w GZW. Odwadnianie ma nie dopuścić do niekontrolowanego i gwałtownego przepływu lub wdarcia się wody ze zlikwidowanych kopalń do czynnych zakładów górniczych. SRK zabezpiecza przed zagrożeniem wodnym 17 kopalń. Odwadnianie chroni także użytkowe poziomy wodonośne i zapobiega powstawaniu zapadlisk oraz podtopień na powierzchni.

Strukturę Oddziału CZOK tworzy 16 pompowni, utworzonych na bazie majątku zlikwidowanych kopalń, w tym:

• 6 pompowni głębinowych, aktualnie funkcjonujących. Każda z nich wykorzystuje jeden szyb, dostosowany do pompowania wody ze zlikwidowanej kopalni (Saturn, Grodziec, Niwka-Modrzejów, Katowice, Kleofas, Gliwice)
• 10 pompowni stacjonarnych, wykorzystujących uproszczoną infrastrukturę dołową zlikwidowanej kopalni (Jan Kanty, Dębieńsko, Siemianowice, Pstrowski, Szombierki, Bolko, Boże-Dary, Śląsk, Mysłowice-Wesoła I, Makoszowy)
• Do tego 3 pompownie stacjonarne, w kopalniach będących w stanie likwidacji (Pokój I-Pokój II, Wieczorek II, Centrum)

Jak zrzuty wody oddziałują na środowisko i rzeki?

SRK S.A. wraz z przejętymi zakładami górniczymi w stanie likwidacji wypompowuje w sumie około 100 mln metrów sześciennych wody rocznie. Część z tych wód (~4,6 proc.) odbierane są przez zewnętrzne podmioty do celów przemysłowych i technologicznych. Pozostała ilość jest zrzucana do cieków powierzchniowych:

Do zlewni Odry:

• 8 zlikwidowanych kopalń,
• 31,8 mln m sześć. wód (32,4 proc. z całości wód zrzucanych przez SRK S.A.)

Do zlewni Wisły:

• 11 zlikwidowanych kopalń
• 61,68 mln m sześć. wód, (63 proc. wszystkich wód z SRK S.A.

W pompowniach stacjonarnych i głębinowych prowadzony jest monitoring ilościowy i jakościowy pompowanych wód. Średnia zawartość soli w wodach kopalnianych SRK S.A. odprowadzanych do rzek (wg. danych za 2022 rok) wynosi 3,4 g/l (w Zlewni Odry - 4,6 g/l; w Zlewni Wisły 2,8 g/l). W związku z tym ze względu na wartość zasolenia, wody te nie są solankami, a należą do wód miernie zasolonych o niskiej mineralizacji jak na wody kopalniane.

Źródłem zasilania dopływów wód do każdej kopalni podziemnej, w tym do zlikwidowanych kopalń („pompowni”) są wyłącznie opady atmosferyczne. Pompowane wody są pochodzenia naturalnego, infiltrującymi z odwanianego obszaru do wyrobisk i pompowni dołowych.

SRK S.A. tłumaczy, że nie ma żadnych możliwości wpływania na ilość i jakość pompowanych i zrzucanych do cieków powierzchniowych wód. SRK S.A. prowadzi odwadnianie i zrzut wód zgodnie z warunkami określonymi w pozwoleniach wodnoprawnych, opisującymi sposób i dopuszczalne parametry zrzucanych wód.

Zrzut wód jest kontrolowany przez: Państwowe Gospodarstwo Wody Polskie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Organy nadzoru górniczego (OUG, WUG). Spółka współpracuje również z organami administracji samorządowej, w zakresie gospodarki wodnościekowej. Dotychczasowe kontrole nie wykazały przekroczeń oraz niewłaściwego gospodarowania wodami.

- Jeżeli chodzi o wody kopalniane, które SRK odpompowuje, to są to wody, które aktualnie pompowane są przez istniejące pompownie stacjonarne i głębinowe. Charakteryzują się one niskim, a co najwyżej miernym zasoleniem. To w przeliczeniu na średnią ważoną bilansu wód wynosi średnio około 3,4 grama na litr. Można te wody zaliczyć do bardzo miernie zasolonych, tak więc ich oddziaływanie na środowisko jest minimalne - mówił Marek Pieszczek, wiceprezes Zarządu SRK S.A. ds. Zasobów Mieszkaniowych i Odwadniania Kopalń.

Jak SRK działa w przypadku sytuacji kryzysowej, takiej jak np. na Odrze?

Pompowanie odbywać się będzie z jednostajnym natężeniem w ciągu doby. - A nie tylko skokowo, jak to najczęściej bywa, zgodnie z cenami energii, określonymi w poszczególnych okresach w ciągu doby. Do tego dochodzi korelacja zrzutów własnych i innych spółek, odprowadzających wody do tych samych rzek. Jesteśmy na etapie uzgadniania takiego zarządzania, byśmy wspólnie z innymi przedsiębiorcami koordynowali zrzuty, by były one równomierne. Po to, by zapewnić w miarę stałe zasolenie rzek, do których odprowadzamy nasze wody – tłumaczył Marek Pieszczek.

SRK przekazuje też codziennie dobowe raporty (z ilością i jakością pompowanych wód) do: MAP, PGW Wód Polskich, MKiŚ, GIG-u (hydromonitoring). Spółka bierze też udział we wszystkich spotkaniach, dotyczącym zrzutu wód i realizuje wszystkie wytyczne

- Na bieżąco analizujemy sytuację stanu ilościowego i jakościowego zrzucanych wód do dorzecza Odry. Zwiększyliśmy też częstotliwości opomiarowania i próbkowania zrzucanych wód kopalnianych i rzek. Mamy dodatkowe umowy z akredytowanymi laboratoriami. Badania wykazują, że mamy jeszcze duże rezerwy w stosunku do wartości, które są umieszczone w pozwoleniach wodno-prawnych – podkreślił Marek Pieszczek.

Do tego dochodzi współpraca w zakresie modelowania hydrologicznego, a także analiza systemów odwadniania i wskazanie pompowni z możliwością retencji wód, w wyrobiskach dołowych i zbiornikach powierzchniowych.

A jakie działania SRK podjęło po katastrofie ekologicznej na Odrze w 2022 roku?

- Był to szereg różnych działań, m.in. przeanalizowaliśmy możliwości retencyjne, jeśli chodzi o zlewnię Odry. W przypadkach niskiego stanu wód na Odrze istnieje możliwość wstrzymania pompowania wody. Taką możliwość znaleźliśmy na pompowni Gliwice. Ta możliwość retencyjna pozwala na wstrzymanie pompowania wód na około trzy tygodnie – tłumaczył Marek Pieszczek.

Woda z kopalni może trafić do miejskich wodociągów

Okazuje się, że wody głębinowe z kopalń w woj. śląskim mogą zostać wykorzystane wkrótce do wypełnienia sieci wodociągowych. Mają bowiem całkiem dobre parametry fizyko-chemiczne. Obecnie około 5 milionów metrów sześć. wód kopalnianych ponownie jest wtłaczanych do obiegu.

- Pracujemy nad takimi rozwiązaniami, by tej wody było wykorzystywanej w ten sposób więcej, a nie tylko by była zrzucana do rzek. Mamy podpisany list intencyjny, umowę z gminami, w szczególności należy wymienić tu Katowice, która jest na etapie budowy stacji pilotażowej, określającej możliwości budowy stacji uzdatniania wody już w wymiarze komercyjnym. Wszystkie prace idą w dobrym kierunku. Badania wykazują, że woda ma bardzo dobre własności pod względem jakości, co przekłada się na niskie koszty uzdatniania. Jestem dobrej myśli. Myślę, że z miastem Katowice podpiszemy już końcową umowę, dotyczącą zagospodarowania tych wód, by stała się wodą pitną dla mieszkańców – mówił Marek Pieszczek.

W przypadku Jaworza zastosowanie wód głębinowych będzie miało jeszcze szerszy zakres.

- Mamy też podpisaną umowę z gminą Jaworzno. Tu ten wolumen jest jeszcze większy, bo w oparciu o pompownię Jan Kanty pompujemy jakieś 10 milionów metrów sześć. wody na rok i w całości chcemy tę wodę zagospodarować, sprzedać do odbiorców zewnętrznych. W tym przypadku dla miasta Jaworzno i być może Tauronu Wytwarzanie – dodał Marek Pieszczek.

Prace badawcze mogą potrwać w przypadku Katowic do dwóch lat. Być może nawet wcześniej udałoby się wybudować taką stację uzdatniania wody, która pozwoliłaby wykorzystać wody kopalniane do zasilenia gospodarstw domowych. W przypadku Jaworzna całość może zostać sfinalizowana za kilka lat. SRK ma także podpisane listy intencyjne z innymi gminami, zainteresowanymi wykorzystaniem wód kopalnianych w sieci wodociągowej.

Przepompownia Saturn w trakcie przeglądu

Na terenie SRK w Czeladzi znajduje się przepompownia Saturn, która właśnie poddawana jest kontroli. Wykorzystuje były szyb górniczy. Jest on zbiornikiem wody kopalnianej. Woda pompowana jest z głębokości prawie 200 metrów za pomocą ośmiu agregatów pompowych. Każdy z nich wymaga od czasu do czasu kontroli, dlatego za pomocą urządzenia HPR1000A wyciąga się na powierzchnię cały rurociąg, składający się z szeregu rur o długości około 6 metrów. Potem wyciągany jest sam agregat pompowy, który poddawany jest przeglądowi i sprawdzeniu. Te agregaty pracują cały czas w środowisku wodnym, które ma mocny udział żelaza.

Rury są czyszczone, kontrolowane. Jeśli mają jakieś ubytki, kwalifikowane są do remontu lub też zezłomowania. Kontrole prowadzone są według harmonogramu, ale także dodatkowo, jeśli temperatura pracy pompy jest wyższa niż nominalna i sięga około 60 – 70 stopni. To wskazuje na to, że pompa jest zanieczyszczona i wówczas musi zostać poddana dodatkowemu czyszczeniu.